yo hi nām naivaṁ pratiniyatacetanācetanatvasvabhāven jīvapudgalayoḥ svaparavibhāgaṁ paśyati sa evāhamidaṁ mamedamityātmātmīyatven paradravyamadhyavasyati mohānnānyaḥ . ato jīvasya paradravya- pravr̥ttinimittaṁ svaparaparicchedābhāvamātramev, sāmarthyātsvadravyapravr̥ttinimittaṁ tadabhāvaḥ ..183..
athātmanaḥ kiṁ karmeti nirūpayati —
athaitadev bhedavijñānaṁ prakārāntareṇ draḍhayati – jo ṇavi jāṇadi evaṁ yaḥ kartā naiv jānātyevaṁ pūrvoktaprakāreṇ . kam . paraṁ ṣaḍjīvanikāyādiparadravyaṁ, appāṇaṁ nirdoṣiparamātmadravyarūpaṁ nijātmānam . kiṁ kr̥tvā . sahāvamāsejja śuddhopayogalakṣaṇanijaśuddhasvabhāvamāśritya . kīradi ajjhavasāṇaṁ sa puruṣaḥ karotyadhyavasānaṁ pariṇāmam . ken rūpeṇ . ahaṁ mamedaṁ ti ahaṁ mamedamiti . mamakārāhaṁkārādirahit- paramātmabhāvanācyuto bhūtvā paradravyaṁ rāgādikamahamiti dehādikaṁ mametirūpeṇ . kasmāt . mohādo mohādhīnatvāditi . tataḥ sthitametatsvaparabhedavijñānabalen svasaṁvedanajñānī jīvaḥ svadravye ratiṁ paradravye hai’ [iti ] isaprakār [adhyavasānaṁ ] adhyavasān [kurute ] karatā hai ..183..
ṭīkā : — jo ātmā isaprakār jīv aur pudgalake (apane – apane) niścit cetanatva aur acetanatvarūp svabhāvake dvārā sva – parake vibhāgako nahīṁ dekhatā, vahī ātmā ‘yah maiṁ hūn̐, yah merā hai’ isaprakār mohase paradravyameṁ apanepanakā adhyavasān karatā hai, dūsarā nahīṁ . isase (yah niścit huā ki) jīvako paradravyameṁ pravr̥ttikā nimitta svaparake jñānakā abhāvamātra hī hai aur (kahe vinā bhī) sāmarthyase (yah niścit huā ki) svadravyameṁ pravr̥ttikā nimitta 1usakā abhāv hai .
bhāvārtha : — jise sva – parakā bhedavijñān nahīṁ hai vahī paradravyameṁ ahaṁkār – mamakār karatā hai, bhedavijñānī nahīṁ . isaliye paradravyameṁ pravr̥ttikā kāraṇ bhedavijñānakā abhāv hī hai, aur svadravyameṁ pravr̥ttikā kāraṇ bhedavijñān hī hai ..183..
ab yah nirūpaṇ karate haiṁ ki ātmākā karma kyā hai : —
paṇ te nathī kartā sakal pudgaladaravamay bhāvano. 184.
1. usakā abhāv = sva -parake jñānake abhāvakā abhāv; sva – parake jñānakā sadbhāv .