indriyagnānan nām upadeshāntaḥkaraṇendriyādīni virūpakāraṇatvenopalabdhisanskārādīn padārtheṣhu kālāntaritarāmarāvaṇādiṣhu svabhāvāntaritabhūtādiṣhu tathaivātisūkṣhmeṣhu parachetovr̥utti- pudgalaparamāṇvādiṣhu cha na pravartate . kasmāditi chet . indriyāṇān sthūlaviṣhayatvāt, tathaiv mūrtaviṣhayatvāchcha . tataḥ kāraṇādindriyagnānen sarvagno na bhavati . tat ev chātīndriyagnānotpattikāraṇan rāgādivikalparahitan svasamvedanagnānan vihāy pañchendriyasukhasādhanabhūtendriyagnāne nānāmanorathavikalpa- jālarūpe mānasagnāne cha ye ratin kurvanti te sarvagnapadan na labhante iti sūtrābhiprāyaḥ ..40.. lakṣhaṇ (-yathoktasvarūp, ū par kahā gayā jaisā) 1grāhyagrāhakasambandhakā asambhav hai .
bhāvārtha : — indriyoṅke sāth padārthakā (arthāt viṣhayīke sāth viṣhayakā) sannikarṣha sambandha ho tabhī (avagrah -īhā -avāy -dhāraṇārūp kramase) indriy gnān padārthako jān sakatā hai . naṣhṭa aur anutpanna padārthoṅke sāth indriyoṅkā sannikarṣha -sambandha na honese indriy gnān unhen nahīn jān sakatā . isaliye indriyagnān hīn hai, hey hai ..40..
ab, aisā spaṣhṭa karate hain ki atīndriy gnānake liye jo jo kahā jātā hai vah (sab) sambhav hai : —
anvayārtha : — [apradeshan ] jo gnān apradeshako, [sapradeshan ] sapradeshako, [mūrtan ] mūrtako, [amūrtaḥ cha ] aur amūrtako tathā [ajātan ] anutpanna [cha ] aur [pralayaṅgatan ] naṣhṭa [paryāyan ] paryāyako [jānāti ] jānatā hai, [tat gnānan ] vah gnān [atīndriyan ] atīndriy [bhaṇitam ] kahā gayā hai ..41..
ṭīkā : — indriyagnān upadesh, antaḥkaraṇ aur indriy ityādiko
je jāṇatun apradeshane, sapradesh, mūrta, amūrtane, paryāy naṣhṭa -ajātane, bhākhyun atīndriy gnān te . 41.
1. indriyagochar padārtha grāhya hai aur indriyān̐ grāhak hain .