svaparavikalpāntaḥpāti prekṣhat ev . tasya khalvamūrteṣhu dharmādharmādiṣhu, mūrteṣhvapyatīndriyeṣhu paramāṇvādiṣhu, dravyaprachchhanneṣhu kālādiṣhu, kṣhetraprachchhanneṣhvalokākāshapradeshādiṣhu, kālaprachchhanneṣhva- sāmpratikaparyāyeṣhu, bhāvaprachchhanneṣhu sthūlaparyāyāntarlīnasūkṣhmaparyāyeṣhu sarveṣhvapi svaparavyavasthā- vyavasthiteṣhvasti draṣhṭr̥utvan, pratyakṣhatvāt . pratyakṣhan hi gnānamudbhinnānantashuddhisannidhānamanādi- siddhachaitanyasāmānyasambandhamekamevākṣhanāmānamātmānan prati niyatamitarān sāmagrīmamr̥ugayamāṇ- manantashaktisadbhāvato‘nantatāmupagatan dahanasyev dāhyākārāṇān gnānasya gneyākārāṇāman- rbhūtāḥ pratisamayapravartamānaṣhaṭprakārapravr̥uddhihānirūpā arthaparyāyā bhāvaprachchhannā bhaṇyante . sayalan tatpūrvoktan samastan gneyan dvidhā bhavati . kathamiti chet . sagan cha idaran kimapi yathāsambhavan svadravyagatan itaratparadravyagatan cha . tadubhayan yataḥ kāraṇājjānāti ten kāraṇen tan ṇāṇan tatpūrvoktagnānan havadi bhavati . kathambhūtam . pachchakkhan pratyakṣhamiti . atrāhan shiṣhyaḥ — gnānaprapañchādhikāraḥ pūrvamev gataḥ, asmin sukhaprapañchādhikāre sukhamev kathanīyamiti . parihāramāh — yadatīndriyan gnānan pūrvan bhaṇitan tadevābhedanayen sukhan bhavatīti gnāpanārthan, athavā gnānasya mukhyavr̥uttyā tatra heyopādeyachintā nāstīti gnāpanārthan vā . evamatīndriyagnānamupādeyamiti hai . amūrta dharmāstikāy, adharmāstikāy ityādi, mūrta padārthommen bhī atīndriy paramāṇu ityādi, tathā dravyamen prachchhanna kāl ityādi (-dravya apekṣhāse gupta aise jo kāl dharmāstikāy vagairah), kṣhetramen prachchhanna alokākāshake pradesh ityādi, kālamen prachchhanna 1asāmpratik (atīt -anāgat) paryāyen tathā bhāv -prachchhanna sthūl paryāyommen 2antarlīn sūkṣhma paryāyen hain, un sabakā — jo ki sva aur parake bhedase vibhakta hain unakā vāstavamen us atīndriy gnānake dr̥uṣhṭāpan hai; (arthāt un sabako vah atīndriy gnān dekhatā hai) kyoṅki vah (atīndriy gnān) pratyakṣha hai . jise ananta shuddhikā sadbhāv pragaṭ huā hai, aise chaitanyasāmānyake sāth anādisiddha sambandhavāle ek hī ātmāke dvārā sīdhā pravr̥utti karatā hai), jo (indriyādik) anya sāmagrīko nahīn ḍhūn̐ḍhatā aur jo anantashaktike sadbhāvake kāraṇ anantatāko (-behadatāko) prāpta hai, aise us pratyakṣha gnānako — jaise dāhyākār dahanakā atikramaṇ nahīn karate usīprakār gneyākār gnānakā 4atikram (ullaṅghan) na karanese — yathokta prabhāvakā anubhav karate hue (-uparyukta padārthoṅko jānate hue) kaun rok
pratyakṣha gnān akṣha arthāt ātmāke dvārā hī jānatā hai .)
94pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
3‘akṣha’ nāmak ātmāke prati jo niyat hai (arthāt jo gnān ātmāke sāth hī lagā huā hai —
1. asāmpratik = atātkālik ; vartamānakālīn nahi aisā; atīt – anāgat.
2. antarlīn = andar līn hue; antarmagna .
3. akṣha = ātmākā nām ‘akṣha’ bhī hai . (indriyagnān akṣha = arthāt indriyoṅke dvārā jānatā hai; atīndriy
4. gneyākār gnānako pār nahīn kar sakate — gnānakī had bāhar jā nahīn sakate, gnānamen jān hī lete hai .