svaparavikalpāntaḥpāti prekṣhat ev . tasya khalvamūrteṣhu dharmādharmādiṣhu, mūrteṣhvapyatīndriyeṣhu
paramāṇvādiṣhu, dravyaprachchhanneṣhu kālādiṣhu, kṣhetraprachchhanneṣhvalokākāshapradeshādiṣhu, kālaprachchhanneṣhva-
sāmpratikaparyāyeṣhu, bhāvaprachchhanneṣhu sthūlaparyāyāntarlīnasūkṣhmaparyāyeṣhu sarveṣhvapi svaparavyavasthā-
vyavasthiteṣhvasti draṣhṭr̥utvan, pratyakṣhatvāt . pratyakṣhan hi gnānamudbhinnānantashuddhisannidhānamanādi-
siddhachaitanyasāmānyasambandhamekamevākṣhanāmānamātmānan prati niyatamitarān sāmagrīmamr̥ugayamāṇ-
manantashaktisadbhāvato‘nantatāmupagatan dahanasyev dāhyākārāṇān gnānasya gneyākārāṇāman-
rbhūtāḥ pratisamayapravartamānaṣhaṭprakārapravr̥uddhihānirūpā arthaparyāyā bhāvaprachchhannā bhaṇyante . sayalan tatpūrvoktan
samastan gneyan dvidhā bhavati . kathamiti chet . sagan cha idaran kimapi yathāsambhavan svadravyagatan itaratparadravyagatan
cha . tadubhayan yataḥ kāraṇājjānāti ten kāraṇen tan ṇāṇan tatpūrvoktagnānan havadi bhavati . kathambhūtam . pachchakkhan
pratyakṣhamiti . atrāhan shiṣhyaḥ — gnānaprapañchādhikāraḥ pūrvamev gataḥ, asmin sukhaprapañchādhikāre sukhamev
kathanīyamiti . parihāramāh — yadatīndriyan gnānan pūrvan bhaṇitan tadevābhedanayen sukhan bhavatīti gnāpanārthan,
athavā gnānasya mukhyavr̥uttyā tatra heyopādeyachintā nāstīti gnāpanārthan vā . evamatīndriyagnānamupādeyamiti
1. asāmpratik = atātkālik ; vartamānakālīn nahi aisā; atīt – anāgat.
2. antarlīn = andar līn hue; antarmagna .
3. akṣha = ātmākā nām ‘akṣha’ bhī hai . (indriyagnān akṣha = arthāt indriyoṅke dvārā jānatā hai; atīndriy
pratyakṣha gnān akṣha arthāt ātmāke dvārā hī jānatā hai .)
4. gneyākār gnānako pār nahīn kar sakate — gnānakī had bāhar jā nahīn sakate, gnānamen jān hī lete hai .
94pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
hai . amūrta dharmāstikāy, adharmāstikāy ityādi, mūrta padārthommen bhī atīndriy paramāṇu ityādi,
tathā dravyamen prachchhanna kāl ityādi (-dravya apekṣhāse gupta aise jo kāl dharmāstikāy vagairah),
kṣhetramen prachchhanna alokākāshake pradesh ityādi, kālamen prachchhanna 1asāmpratik (atīt -anāgat)
paryāyen tathā bhāv -prachchhanna sthūl paryāyommen 2antarlīn sūkṣhma paryāyen hain, un sabakā — jo ki sva
aur parake bhedase vibhakta hain unakā vāstavamen us atīndriy gnānake dr̥uṣhṭāpan hai; (arthāt un
sabako vah atīndriy gnān dekhatā hai) kyoṅki vah (atīndriy gnān) pratyakṣha hai . jise ananta
shuddhikā sadbhāv pragaṭ huā hai, aise chaitanyasāmānyake sāth anādisiddha sambandhavāle ek hī
3‘akṣha’ nāmak ātmāke prati jo niyat hai (arthāt jo gnān ātmāke sāth hī lagā huā hai —
ātmāke dvārā sīdhā pravr̥utti karatā hai), jo (indriyādik) anya sāmagrīko nahīn ḍhūn̐ḍhatā aur jo
anantashaktike sadbhāvake kāraṇ anantatāko (-behadatāko) prāpta hai, aise us pratyakṣha gnānako —
jaise dāhyākār dahanakā atikramaṇ nahīn karate usīprakār gneyākār gnānakā 4atikram (ullaṅghan)
na karanese — yathokta prabhāvakā anubhav karate hue (-uparyukta padārthoṅko jānate hue) kaun rok