pañchendriyātmakan sharīran mūrtamupāgatasten gnaptiniṣhpattau balādhānanimittatayopalambhaken mūrten mūrtan sparshādipradhānan vastūpalabhyatāmupāgatan yogyamavagr̥uhya kadāchittaduparyupari shuddhisambhavādavagachchhati, kadāchittadasambhavānnāvagachchhati, parokṣhatvāt . parokṣhan hi gnānamatidr̥uḍhatarāgnānatamogranthiguṇṭha- nānnimīlitasyānādisiddhachaitanyasāmānyasambandhasyāpyātmanaḥ svayam parichchhettumarthamasamarthasyo- pāttānupāttaparapratyayasāmagrīmārgaṇavyagratayātyantavisanṣhṭhulatvamavalambamānamanantāyāḥ shakteḥ pari- skhalanānnitāntaviklavībhūtan mahāmohamallasya jīvadavasthatvāt parapariṇatipravartitābhiprāyamapi pade pade prāptavipralambhamanupalambhasambhāvanāmev paramārthato‘rhati . atastaddheyam ..55.. nayenāmūrtātīndriyagnānasukhasvabhāvaḥ, pashchādanādibandhavashāt vyavahāranayen muttigado mūrtasharīragato mūrtasharīrapariṇato bhavati . teṇ muttiṇā ten mūrtasharīreṇ mūrtasharīrādhārotpannamūrtadravyendriyabhāvendriyādhāreṇ muttan mūrtan vastu ogeṇhittā avagrahādiken kramakaraṇavyavadhānarūpan kr̥utvā joggan tatsparshādimūrtan vastu . indriyagnānavālā jīv svayam amūrta hone par bhī mūrta -pañchendriyātmak sharīrako prāpta hotā huā, gnapti utpanna karanemen bal -dhāraṇakā nimitta honese jo upalambhak hai aise us mūrta (sharīr) ke dvārā mūrta aisī 1sparshādipradhān vastuko — jo ki yogya ho arthāt jo (indriyoṅke dvārā) upalabhya ho use — avagrah karake, kadāchit usase āge – āgekī shuddhike sadbhāvake kāraṇ use jānatā hai aur kadāchit avagrahase āge āgekī shuddhike asadbhāvake kāraṇ nahīn jānatā, kyoṅki vah (indriy gnān) parokṣha hai . parokṣhagnān, chaitanyasāmānyake sāth (ātmākā) anādisiddha sambandha hone par bhī jo ati dr̥urḥatar agnānarūp tamogranthi (andhakārasamūh) dvārā āvr̥ut ho gayā hai, aisā ātmā padārthako svayam jānaneke liye asamartha honese 2upātta aur anantashaktise chyut honese atyanta 4viklav vartatā huā, mahāmoh -mallake jīvit honese parapariṇatikā (-parako pariṇamit karanekā) abhiprāy karane par bhī pad pad par ṭhagātā huā, paramārthataḥ agnānamen gine jāne yogya hai . isaliye vah hey hai .
bhāvārtha : — indriyagnān indriyoṅke nimittase mūrta sthūl indriyagochar padārthoṅko hī kṣhāyopashamik gnānake anusār jān sakatā hai . parokṣhabhūt vah indriy gnān indriy, prakāsh, ādi bāhya sāmagrīko ḍhūn̐rḥanekī vyagratāke (-asthiratāke) kāraṇ atishay chañchal -kṣhubdha
96pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
3anupātta parapadārtharūp sāmagrīko ḍhūn̐rḥanekī vyagratāse atyanta chañchal -taral -asthir vartatā huā,
1. sparshādipradhān = jisamen sparsha, ras, gandh aur varṇa mukhya hain , aisī .
2. upātta = prāpta (indriy, man ityādi upātta par padārtha hain )
3. anupātta = aprāpta (prakāsh ityādi anupātta par padārtha hain )
4. viklav = khinna; duḥkhī, ghabarāyā huā