phāso raso ya gandho vaṇṇo saddo ya poggalā honti .
indriyāṇān hi sparsharasagandhavarṇapradhānāḥ shabdashcha grahaṇayogyāḥ pudgalāḥ . athendriyairyug- katambhūtam . indriyagrahaṇayogyaindriyagrahaṇayogyam . jāṇadi vā tan ṇa jāṇādi svāvaraṇakṣhayopashamayogyan kimapi sthūlan jānāti, visheṣhakṣhayopashamābhāvāt sūkṣhman na jānātīti . ayamatra bhāvārthaḥ — indriyagnānan yadyapi vyavahāreṇ pratyakṣhan bhaṇyate, tathāpi nishchayen kevalagnānāpekṣhayā parokṣhamev . parokṣhan tu yāvatānshen sūkṣhmārthan na jānāti tāvatānshen chittakhedakāraṇan bhavati . khedashcha duḥkhan, tato duḥkhajanakatvādindriyagnānan heyamiti ..55.. ath chakṣhurādīndriyagnānan rūpādisvaviṣhayamapi yugapanna jānāti ten kāraṇen heyamiti hai, alpa shaktivān honese khed khinna hai, parapadārthoṅko pariṇamit karānekā abhiprāy hone par bhī pad pad par ṭhagā jātā hai (kyoṅki par padārtha ātmāke ādhīn pariṇamit nahīn hote) isaliye paramārthase vah gnān ‘agnān’ nāmake hī yogya hai . isaliye vah hey hai ..55..
ab, indriyān̐ mātra apane viṣhayommen bhī yugapat pravr̥utta nahīn hotīn, isaliye indriyagnān hey hī hai, aisā nishchay karate hain : —
anvayārtha : — [sparshaḥ ] sparsha, [rasaḥ cha ] ras, [gandhaḥ ] gandh, [varṇaḥ ] varṇa [shabdaḥ cha ] aur shabda [pudgalāḥ ] pudgal hain, ve [akṣhāṇān bhavanti ] indriyoṅke viṣhay hain [tāni akṣhāṇi ] (parantu ) ve indriyān̐ [tān ] unhen (bhī) [yugapat ] ek sāth [na ev gr̥uhṇanti ] grahaṇ nahīn karatīn (nahīn jān sakatīn) ..56..
ṭīkā : — 1mukhya aise sparsha -ras -gandh -varṇa tathā shabda — jo ki pudgal hain ve —
chhe indriviṣhayo, temaney na indriyo yugapad grahe. 56.
1.* sparsha, ras, gandh aur varṇa – yah pudgalake mukhya guṇ hain .