ath parokṣhapratyakṣhalakṣhaṇamupalakṣhayati —
jan parado viṇṇāṇan tan tu parokkhan ti bhaṇidamaṭṭhesu .
jadi kevaleṇ ṇādan havadi hi jīveṇ pachchakkhan ..58..
yatparato vignānan tattu parokṣhamiti bhaṇitamartheṣhu .
yadi kevalen gnātan bhavati hi jīven pratyakṣham ..58..
yattu khalu paradravyabhūtādantaḥkaraṇādindriyātparopadeshādupalabdheḥ sanskārādālokādervā
pratibhāsamayaparamajyotiḥkāraṇabhūte svashuddhātmasvarūpabhāvanāsamutpannaparamāhlādaikalakṣhaṇasukhasamvittyākār-
pariṇatirūpe rāgādivikalpopādhirahite svasamvedanagnāne bhāvanā kartavyā ityabhiprāyaḥ ..57.. ath punarapi
prakārāntareṇ pratyakṣhaparokṣhalakṣhaṇan kathayati — jan parado viṇṇāṇan tan tu parokkhan ti bhaṇidan yatparataḥ
sakāshādvignānan parignānan bhavati tatpunaḥ parokṣhamiti bhaṇitam . keṣhu viṣhayeṣhu . aṭṭhesu gneyapadārtheṣhu . jadi
1. paropadesh = anyakā upadesha.
2. upalabdhi = gnānāvaraṇīy karmake kṣhayopashamake nimittase utpanna padārthoṅko jānanekī shakti . (yah ‘labdha’
shakti jab ‘uparyukta’ hotī hai, tabhī padārtha gnāt hotā hai .)
3. sanskār = pūrva gnāt padārthakī dhāraṇā.
4. chakṣhuindriy dvārā rūpī padārthako dekhanemen prakāsh bhī nimittarūp hotā hai.
100pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
paradravyarūp indriyoṅke dvārā jānatā hai isaliye vah pratyakṣha nahīn hai ..57..
ab, parokṣha aur pratyakṣhake lakṣhaṇ batalāte hain : —
anvayārtha : — [parataḥ ] parake dvārā honevālā [yat ] jo [artheṣhu vignānan ] padārtha
sambandhī vignān hai [tat tu ] vah to [parokṣhan iti bhaṇitan ] parokṣha kahā gayā hai, [yadi ] yadi
[kevalen jīveṇ ] mātra jīvake dvārā hī [gnātan bhavati hi ] jānā jāye to [pratyakṣhan ] vah gnān
pratyakṣha hai ..58..
ṭīkā : — nimittatāko prāpta (nimittarūp bane hue) aise jo paradravyabhūt antaḥkaraṇ
(man), indriy, 1paropadesh, 2upalabdhi, 3sanskār yā 4prakāshādik hain unake dvārā honevālā
artho taṇun je gnān parataḥ thāy teh parokṣha chhe;
jīvamātrathī ja jaṇāy jo , to gnān te pratyakṣha chhe. 58.