yeṣhān jīvadavasthāni hatakānīndriyāṇi, na nām teṣhāmupādhipratyayan duḥkham, kintu
svābhāvikamev, viṣhayeṣhu rateravalokanāt . avalokyate hi teṣhān stamberamasya kareṇukuṭṭanīgātra-
sparsha iv, saph rasya baḍishāmiṣhasvād iv, indirasya saṅkochasammukhāravindāmod iv, pataṅgasya
pradīpārchīrūp iv, kuraṅgasya mr̥ugayugeyasvar iv, durnivārendriyavedanāvashīkr̥utānāmāsannanipāteṣhvapi
viṣhayeṣhvabhipātaḥ . yadi punarna teṣhān duḥkhan svābhāvikamabhyupagamyet tadopashāntashītajvarasya
sansvedanamiv, prahīṇadāhajvarasyāranālapariṣhek iv, nivr̥uttanetrasanrambhasya cha vaṭāchūrṇāvachūrṇanamiv,
vinaṣhṭakarṇashūlasya bastamūtrapūraṇamiv, rūḍhavraṇasyālepanadānamiv, viṣhayavyāpāro na dr̥ushyet . dr̥ushyate
chāsau . tataḥ svabhāvabhūtaduḥkhayogin ev jīvadindriyāḥ parokṣhagnāninaḥ ..64..
kasmāditi chet . pañchendriyaviṣhayeṣhu rateravalokanāt . jai tan ṇa sabbhāvan yadi tadduḥkhan svabhāven nāsti
hi sphu ṭan vāvāro ṇatthi visayatthan tarhi viṣhayārthan vyāpāro nāsti na ghaṭate . vyādhisthānāmauṣhadheṣhviv
112pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
ṭīkā : — jinakī hat (nikr̥uṣhṭa, nindya) indriyān̐ jīvit (-vidyamān) hain, unhen
upādhike kāraṇ (bāhya sanyogoṅke kāraṇ, aupādhik) duḥkh nahīn hai kintu svābhāvik hī
hai, kyoṅki unakī viṣhayommen rati dekhī jātī hai . jaise – hāthī hathinīrūpī kuṭṭanīke sharīr-
sparshakī or, machhalī bansīmen phan̐se hue mānsake svādakī or, bhramar banda ho jānevāle
kamalake gandhakī or, pataṅgā dīpakakī jyotike rūpakī or aur hiran shikārīke saṅgītake
svarakī or dauṛate hue dikhāī dete hain usīprakār – durnivār indriyavedanāke vashībhūt hote hue
ve yadyapi viṣhayoṅkā nāsh ati nikaṭ hai (arthāt viṣhay kṣhaṇik hain) tathāpi, viṣhayoṅkī
or dauṛate dikhāī dete hain . aur yadi ‘unakā duḥkh svābhāvik hai’ aisā svīkār na kiyā
jāye to jaise — jisakā shītajvar upashānt ho gayā hai, vah pasīnā āneke liye upachār
karatā tathā jisakā dāhajvar utar gayā hai vah kān̐jīse sharīrake tāpako utāratā tathā jisakī
ān̐khoṅkā duḥkh dūr ho gayā hai vah vaṭāchūrṇa (-shaṅkh ityādikā chūrṇa) ān̐jatā tathā jisakā
karṇashūl naṣhṭa ho gayā ho vah kānamen phi ra bakarekā mūtra ḍālatā dikhāī nahīn detā aur
jisakā ghāv bhar jātā hai vah phi ra lep karatā dikhāī nahīn detā — isīprakār unake viṣhay
vyāpār dekhanemen nahīn ānā chāhiye; kintu unake vah (viṣhayapravr̥utti) to dekhī jātī hai .
isase (siddha huā ki) jinake indriyān̐ jīvit hain aise parokṣhagnāniyoṅke duḥkh svābhāvik
hī hai .
bhāvārtha : — parokṣhagnāniyoṅke svabhāvase hī duḥkh hai, kyoṅki unake viṣhayommen rati
vartatī hai; kabhī -kabhī to ve, asahya tr̥uṣhṇākī dāhase (-tīvra ichchhārūpī duḥkhake kāraṇ)