na khalu sargaḥ sanhāramantareṇ, na sanhāro vā sargamantareṇ, na sr̥uṣhṭisanhārau sthiti-
mantareṇ, na sthitiḥ sargasanhāramantareṇ . ya ev hi sargaḥ sa ev sanhāraḥ, ya ev sanhāraḥ
sa ev sargaḥ, yāvev sargasanhārau saiv sthitiḥ, yaiv sthitistāvev sargasanhārāviti . tathā hi —
ya ev kumbhasya sargaḥ sa ev mr̥utpiṇḍasya sanhāraḥ, bhāvasya bhāvāntarābhāvasvabhāvenāvabhāsanāt .
ya ev cha mr̥utpiṇḍasya sanhāraḥ sa ev kumbhasya sargaḥ, abhāvasya bhāvāntarabhāvasvabhāvenāv-
bhāsanāt . yau cha kumbhapiṇḍayoḥ sargasanhārau saiv mr̥uttikāyāḥ sthitiḥ, ❃vyatirekāṇāmanvayā-
sattālakṣhaṇvivaraṇamukhyatayā dvitīyasthalan gatam . athotpādavyayadhrauvyāṇān parasparasāpekṣhatvan darshayati —
ṇa bhavo bhaṅgavihīṇo nirdoṣhaparamātmaruchirūpasamyaktvaparyāyasya bhav utpādaḥ tadviparītamithyātvaparyāyasya
bhaṅgan vinā na bhavati . kasmāt . upādānakāraṇābhāvāt, mr̥utpiṇḍabhaṅgābhāve ghaṭotpād iv . dvitīyan cha
kāraṇan mithyātvaparyāyabhaṅgasya samyaktvaparyāyarūpeṇ pratibhāsanāt . tadapi kasmāt . ‘‘bhāvāntar-
svabhāvarūpo bhavatyabhāv’’ iti vachanāt . ghaṭotpādarūpeṇ mr̥utpiṇḍabhaṅga iv . yadi punarmithyātvaparyāy-
bhaṅgasya samyaktvopādānakāraṇabhūtasyābhāve‘pi shuddhātmānubhūtiruchirūpasamyaktvasyotpādo bhavati,
tarhyupādānakāraṇarahitānān khapuṣhpādīnāmapyutpādo bhavatu . na cha tathā . bhaṅgo vā ṇatthi sambhavavihīṇo
190pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
ṭīkā : — vāstavamen 1sarga 2sanhārake binā nahīn hotā aur sanhār sargake binā nahīn
hotā; 3sr̥uṣhṭi aur sanhār 4sthiti (dhrauvya) ke binā nahīn hote, sthiti sarga aur sanhārake binā
nahīn hotī .
jo sarga hai vahī sanhār hai, jo sanhār hai vahī sarga hai; jo sarga aur sanhār hai vahī sthiti
hai; jo sthiti hai vahī sarga aur sanhār hai . vah isaprakār : — jo kumbhakā sarga hai vahī
5mr̥utikāpiṇḍakā sanhār hai; kyoṅki bhāvakā bhāvāntarake abhāvasvabhāvase avabhāsan hai . (arthāt
bhāv anyabhāvake abhāvarūp svabhāvase prakāshit hai – dikhāī detā hai .) aur jo mr̥uttikāpiṇḍakā
sanhār hai vahī kumbhakā sarga hai, kyoṅki abhāvakā bhāvāntarake bhāvasvabhāvase avabhāsan hai;
(arthāt nāsh anyabhāvake utpādarūp svabhāvase prakāshit hai .)
aur jo kumbhakā sarga aur piṇḍakā sanhār hai vahī mr̥uttikākī sthiti hai, kyoṅki
❃‘vyatirekamukhen.....kramaṇāt’ ke sthān par nimna prakār pāṭh chāhiye aisā lagatā hai,
‘‘vyatirekāṇāmanvayānatikramaṇāt . yaiv cha mr̥uttikāyāḥ sthitistāvev kumbhapiṇḍayoḥ sargasanhārau,
vyatirekamukhenaivānvayasya prakāshanāt .’’ hindī anuvād is sanshodhit pāṭhānusār kiyā hai .
1. sarga = utpād, utpatti . 2. sanhār = vyay, nāsh .
3. sr̥uṣhṭi = utpatti . 4. sthiti = sthit rahanā; dhruv rahanā, dhrauvya .
5. mr̥uttikāpiṇḍa = miṭṭīkā piṇḍa .