ih hi yathā kilaikastryaṇukaḥ samānajātīyo‘nekadravyaparyāyo vinashyatyanyashchaturaṇukaḥ
prajāyate, te tu trayashchatvāro vā pudgalā avinaṣhṭānutpannā evāvatiṣhṭhante, tathā sarve‘pi
samānajātīyā dravyaparyāyā vinashyanti prajāyante cha, samānajātīni dravyāṇi tvavinaṣhṭānu-
tpannānyevāvatiṣhṭhante . yathā chaiko manuṣhyatvalakṣhaṇo‘samānajātīyo dravyaparyāyo vinashyatyanya-
stridashatvalakṣhaṇaḥ prajāyate, tau cha jīvapudgalau avinaṣhṭānutpannāvevāvatiṣhṭhete, tathā
sarve‘pyasamānajātīyā dravyaparyāyā vinashyanti prajāyante cha, asamānajātīni dravyāṇi
tvavinaṣhṭānutpannānyevāvatiṣhṭhante . evamātmanā dhruvāṇi dravyaparyāyadvāreṇotpādavyayībhūtānyutpād-
vyayadhrauvyāṇi dravyāṇi bhavanti ..103..
kahānajainashāstramālā ]
gneyatattva -pragnāpan
199
paramātmāvāptirūpaḥ svabhāvadravyaparyāyaḥ . pajjao vayadi aṇṇo paryāyo vyeti vinashyati . kathambhūtaḥ . anyaḥ
pūrvoktamokṣhaparyāyādbhinno nishchayaratnatrayātmakanirvikalpasamādhirūpasyaiv mokṣhaparyāyasyopādānakāraṇabhūtaḥ .
kasya sambandhī paryāyaḥ . davvassa paramātmadravyasya . tan pi davvan tadapi paramātmadravyan ṇev paṇaṭṭhan ṇa uppaṇṇan
shuddhadravyārthikanayen naiv naṣhṭan na chotpannam . athavā sansārijīvāpekṣhayā devādirūpo vibhāvadravyaparyāyo
jāyate manuṣhyādirūpo vinashyati tadev jīvadravyan nishchayen na chotpannan na cha vinaṣhṭan, pudgaladravyan vā
dvayaṇukādiska ndharūpasvajātīyavibhāvadravyaparyāyāṇān vināshotpāde‘pi nishchayen na chotpannan na cha
vinaṣhṭamiti . tataḥ sthitan yataḥ kāraṇādutpādavyayadhrauvyarūpeṇ dravyaparyāyāṇān vināshotpāde‘pi dravyasya
ṭīkā : — yahān̐ (vishvamen) jaise ek tri -aṇuk samānajātīy anek dravyaparyāy vinaṣhṭa
hotī hai aur dūsarī 1chaturaṇuk (samānajātīy anek dravyaparyāy) utpanna hotī hai; parantu ve tīn
yā chār pudgal (paramāṇu) to avinaṣhṭa aur anutpanna hī rahate hain ( – dhruv hain ); isīprakār sabhī
samānajātīy dravyaparyāyen vinaṣhṭa hotī hain aur utpanna hotī hain, kintu samānajātīy dravya to
avinaṣhṭa aur anutpanna hī rahate hain (-dhruv hain ) .
aur, jaise ek manuṣhyatvasvarūp asamānajātīy dravya -paryāy vinaṣhṭa hotī hai aur dūsarī
devatvasvarūp (asamānajātīy dravyaparyāy) utpanna hotī hai, parantu vah jīv aur pudgal to
avinaṣhṭa aur anutpanna hī rahate hain, isīprakār sabhī asamānajātīy dravya -paryāyen vinaṣhṭa ho jātī
hain aur utpanna hotī hain, parantu asamānajātīy dravya to avinaṣhṭa aur anutpanna hī rahate hain .
is prakār apanese (2dravyarūpase) dhruv aur dravyaparyāyon dvārā utpād -vyayarūp aise
dravya utpād -vyay -dhrauvya hain ..103..
1. chaturaṇuk = chār aṇuoṅkā (paramāṇuoṅkā) banā huā skandh .
2. ‘dravya’ shabda mukhyatayā do arthommen prayukta hotā hai : (1) ek to sāmānya – visheṣhake piṇḍako arthāt
vastuko dravya kahā jātā hai; jaise – ‘dravya utpād -vyay -dhrauvyasvarūp hai’; (2) dūsare – vastuke sāmānya
anshako bhī dravya kahā jātā hai; jaise – ‘dravyārthik nay’ arthāt sāmānyānshagrāhī nay . jahān̐ jo artha ghaṭit
hotā ho vahān̐ vah artha samajhanā chāhiye .