na paryāyo yachcha dravyamanyo guṇaḥ paryāyo vā sa na sattāguṇ itītaretarasya yastasyābhāvaḥ
sa tadabhāvalakṣhaṇo‘tadbhāvo‘nyatvanibandhanabhūtaḥ ..107..
iti bhaṇyate . yashcha paramātmapadārthaḥ kevalagnānādiguṇaḥ siddhatvaparyāy iti taishcha tribhiḥ (pradeshābheden ?)
shuddhasattāguṇo bhaṇyat iti tadbhāvasya lakṣhaṇamidam . tadbhāvasyeti ko‘rthaḥ . paramātmapadārtha-
kevalagnānādiguṇasiddhatvaparyāyāṇān shuddhasattāguṇen sah sañgnādibhede‘pi pradeshaistanmayatvamiti . jo khalu
tassa abhāvo yastasya pūrvoktalakṣhaṇatadbhāvasya khalu sphu ṭan sañgnādibhedavivakṣhāyāmabhāvaḥ so tadabhāvo sa
pūrvoktalakṣhaṇastadabhāvo bhaṇyate . sa cha tadabhāvaḥ kin bhaṇyate . atabbhāvo na tadbhāvastanmayatvam kiñch
atadbhāvaḥ sañgnālakṣhaṇaprayojanādibhedaḥ ityarthaḥ . tadyathā — yathā muktāphalahāre yo‘sau shuklaguṇastadvāchake na
shuklamityakṣharadvayen hāro vāchyo na bhavati sūtran vā muktāphalan vā, hārasūtramuktāphalashabdaishcha shuklaguṇo
vāchyo na bhavati . evan parasparan pradeshābhede‘pi yo‘sau sañgnādibhedaḥ sa tasya pūrvokta lakṣhaṇ-
tadbhāvasyābhāvastadabhāvo bhaṇyate . sa cha tadabhāvaḥ punarapi kin bhaṇyate . atadbhāvaḥ sañgnā-
lakṣhaṇaprayojanādibhed iti . tathā muktajīve yo‘sau shuddhasattāguṇastadvāchaken sattāshabden muktajīvo
kahānajainashāstramālā ]
gneyatattva -pragnāpan
209
pra. 27
ek -dūsaremen jo ‘usakā abhāv’ arthāt ‘tadrūp honekā abhāv’ hai vah ‘tad -abhāv’ lakṣhaṇ
‘atadbhāv’ hai, jo ki anyatvakā kāraṇ hai . isīprakār ek dravyamen jo sattāguṇ hai vah dravya
nahīn hai, 1anyaguṇ nahīn hai, yā paryāy nahīn hai; aur jo dravya anya guṇ yā paryāy hai vah sattāguṇ
— isaprakār ek -dūsaremen jo ‘usakā abhāv’ arthāt ‘tadrūp honekā abhāv’ hai vah
2‘tad -abhāv’ lakṣhaṇ ‘atadbhāv’ hai jo ki anyatvakā kāraṇ hai .
bhāvārtha : — ek ātmākā vistārakathanamen ‘ātmadravya’ke rūpamen ‘gnānādiguṇ’ ke
rūpamen aur ‘siddhatvādi paryāy’ ke rūpamen — tīn prakārase varṇan kiyā jātā hai . isīprakār
sarva dravyoṅke sambandhamen samajhanā chāhiye .
aur ek ātmāke astitva guṇako ‘sat ātmadravya’, sat gnānādiguṇ’ aur ‘sat
siddhatvādi paryāy’ — aise tīn prakārase vistārit kiyā jātā hai; isīprakār sabhī dravyoṅke
sambandhamen samajhanā chāhiye .
aur ek ātmākā jo astitva guṇ hai vah ātmadravya nahīn hai, (sattā guṇake binā)
gnānādiguṇ nahīn hai, yā siddhatvādi paryāy nahīn hai; aur jo ātmadravya hai, (astitvake sivāy)
gnānādiguṇ hai yā siddhatvādi paryāy hai vah astitva guṇ nahīn hai — isaprakār unamen paraspar atadbhāv
hai, jisake kāraṇ unamen anyatva hai . isīprakār sabhī dravyoṅke sambandhamen samajhanā chāhiye .
1. anyaguṇ = sattā ke atirikta dūsarā koī bhī guṇ .
2. tad -abhāv = usakā abhāv; (tad -abhāv = tasya abhāvaḥ) tadbhāv atadbhāvakā lakṣhaṇ (svarūp) hai;
atadbhāv anyatvakā kāraṇ hai .