ekasmindravye yad dravyan guṇo na tadbhavati, yo guṇaḥ sa dravyan na bhavatītyevan yad dravyasya
guṇarūpeṇ guṇasya vā dravyarūpeṇ tenābhavanan so‘tadbhāvaḥ, etāvataivānyatvavyavahārasiddheḥ . na
punardravyasyābhāvo guṇo guṇasyābhāvo dravyamityevanlakṣhaṇo‘bhāvo‘tadbhāvaḥ . evan satyekadravya-
syānekatvamubhayashūnyatvamapoharūpatvan vā syāt . tathā hi — yathā khalu chetanadravyasyābhāvo-
‘chetanadravyamachetanadravyasyābhāvashchetanadravyamiti tayoranekatvan, tathā dravyasyābhāvo guṇo
guṇasyābhāvo dravyamityekasyāpi dravyasyānekatvan syāt . yathā suvarṇasyābhāve suvarṇatvasyā-
bhāvaḥ suvarṇatvasyābhāve suvarṇasyābhāv ityubhayashūnyatvan, tathā dravyasyābhāve guṇasyābhāvo
yo‘pi guṇaḥ sa na tattvan dravyamarthataḥ paramārthataḥ, yaḥ shuddhasattāguṇaḥ sa muktātmadravyan na bhavati .
shuddhasattāshabden muktātmadravyan vāchyan na bhavatītyarthaḥ . eso hi atabbhāvo eṣh uktalakṣhaṇo hi
sphu ṭamatadbhāvaḥ . uktalakṣhaṇ iti ko‘rthaḥ . guṇaguṇinoḥ sañgnādibhede‘pi pradeshabhedābhāvaḥ . ṇev abhāvo
tti ṇiddiṭṭho naivābhāv iti nirdiṣhṭaḥ . naiv abhāv iti ko‘rthaḥ . yathā sattāvāchakashabden muktātma-
dravyan vāchyan na bhavati tathā yadi sattāpradeshairapi sattāguṇātsakāshādbhinnan bhavati tadā yathā
kahānajainashāstramālā ]
gneyatattva -pragnāpan
211
ṭīkā : — ek dravyamen, jo dravya hai vah guṇ nahīn hai, jo guṇ hai vah dravya nahīn hai; —
isaprakār jo dravyakā guṇarūpase abhavan (-na honā) athavā guṇakā dravyarūpase abhavan vah
atadbhāv hai; kyoṅki itanese hī anyatvavyavahār (-anyatvarūp vyavahār) siddha hotā hai . parantu
dravyakā abhāv guṇ hai, guṇakā abhāv dravya hai; — aise lakṣhaṇavālā abhāv vah atadbhāv nahīn
hai . yadi aisā ho to (1) ek dravyako anekatva ā jāyagā, (2) ubhayashūnyatā (donoṅkā
abhāv) ho jāyagī, athavā (3) apoharūpatā ā jāyagī . isī ko samajhāte hain : —
(dravyakā abhāv vah guṇ hai aur guṇakā abhāv vah dravya; vah aisā mānane par pratham
doṣh is prakār āyagā : — )
(1) jaise chetanadravyakā abhāv vah achetan dravya hai, achetanadravyakā abhāv vah
chetanadravya hai, — isaprakār unake anekatva (dvitva) hai, usīprakār dravyakā abhāv vah guṇ,
guṇakā abhāv vah dravya — isaprakār ek dravyake bhī anekatva ā jāyagā . (arthāt dravyake
ek honepar bhī usake anekatvakā prasaṅg ā jāyagā .)
(athavā ubhayashūnyatvarūp dūsarā doṣh is prakār ātā hai : — )
(2) jaise suvarṇake abhāv hone par suvarṇatvakā abhāv ho jātā hai aur
suvarṇatvakā abhāv hone par suvarṇakā abhāv ho jātā hai, — isaprakār ubhayashūnyatva –
donoṅkā abhāv ho jātā hai; usīprakār dravyakā abhāv hone par guṇakā abhāv aur guṇakā
abhāv hone par dravyakā abhāv ho jāyagā; — isaprakār ubhayashūnyatā ho jāyagī . (arthāt