sarvasya hi vastunaḥ sāmānyavisheṣhātmakatvāttatsvarūpamutpashyatān yathākraman sāmānya- visheṣhau parichchhindatī dve kil chakṣhuṣhī, dravyārthikan paryāyārthikan cheti . tatra paryāyārthik- mekatvan kathan labhate, na kathamapi . tat etāvadāyāti asadbhāvanibaddhotpādaḥ pūrvaparyāyādbhinno bhavatīti ..113.. athaikadravyasya paryāyaissahānanyatvābhidhānamekatvamanyatvābhidhānamanekatvan cha nay- vibhāgen darshayati, athavā pūrvoktasadbhāvanibaddhāsadbhāvanibaddhamutpādadvayan prakārāntareṇ samarthayati — havadi bhavati . kin kartr̥u . savvan davvan sarvan vivakṣhitāvivakṣhitajīvadravyam . kimvishiṣhṭan bhavati . aṇaṇṇan ananyamabhinnamekan tanmayamiti . ken sah . ten nārakatiryaṅmanuṣhyadevarūpavibhāvaparyāyasamūhen keval- gnānādyanantachatuṣhṭayashaktirūpasiddhaparyāyeṇ cha . ken kr̥utvā . davvaṭṭhieṇ shuddhānvayadravyārthikanayen . kasmāt . kuṇḍalādiparyāyeṣhu suvarṇasyev bhedābhāvāt . tan pajjayaṭṭhieṇ puṇo taddravyan paryāyārthikanayen anyapanā hai . isaprakār dravyako anyapanā honese dravyake asat -utpād hai, – aisā nishchit hotā hai ..113..
ab, ek hī dravyake ananyapanā aur ananyapanā honemen jo virodh hai, use dūr karate hain . (arthāt usamen virodh nahīn ātā, yah batalāte hain) : —
anvayārtha : — [dravyārthiken ] dravyārthik (nay) se [sarva ] sab [dravyan ] dravya hai; [punaḥ cha ] aur [paryāyārthiken ] paryāyārthik (nay) se [tat ] vah (dravya) [anyat ] anya- anya hai, [tatkāle tanmayatvāt ] kyoṅki us samay tanmay honese [ananyat ] (dravya paryāyonse) ananya hai ..114..
ṭīkā : — vāstavamen sabhī vastu sāmānya -visheṣhātmak honese vastukā svarūp dekhanevāloṅke kramashaḥ (1) sāmānya aur (2) visheṣhako jānanevālī do ān̐khen hain — (1) dravyārthik aur (2) paryāyārthik .
dravyārthike badhun dravya chhe; ne te ja paryāyārthike chhe anya, jethī te samay tadrūp hoī ananya chhe. 114.