yataḥ khalu jīvo dravyatvenāvasthito‘pi paryāyairanavasthitaḥ, tataḥ pratīyate na kashchidapi sansāre svabhāvenāvasthit iti . yachchātrānavasthitatvan tatra sansār ev hetuḥ, tasya manuṣhyādi- paryāyātmakatvāt svarūpeṇaiv tathāvidhatvāt . ath yastu pariṇamamānasya dravyasya pūrvottar- dashāparityāgopādānātmakaḥ kriyākhyaḥ pariṇāmastatsansārasya svarūpam ..120..
ath pariṇāmātmake sansāre kutaḥ pudgalashleṣho yen tasya manuṣhyādiparyāyātmakatva- mityatra samādhānamupavarṇayati — ādā kammamalimaso pariṇāman lahadi kammasañjuttan .
tatto silisadi kamman tamhā kamman tu pariṇāmo ..121.. vyākhyātamidānīn tasyopasanhāramāh — tamhā du ṇatthi koī sahāvasamavaṭṭhido tti tasmānnāsti kashchitsva- bhāvasamavasthit iti . yasmātpūrvoktaprakāreṇ manuṣhyādiparyāyāṇān vinashvaratvan vyākhyātan tasmādev gnāyate paramānandaikalakṣhaṇaparamachaitanyachamatkārapariṇatashuddhātmasvabhāvavadavasthito nityaḥ ko‘pi nāsti . kva . sansāre nissansārashuddhātmano viparīte sansāre . sansārasvarūpan kathayati — sansāro puṇ kiriyā sansāraḥ punaḥ kriyā . niṣhkriyanirvikalpashuddhātmapariṇatervisadr̥ushī manuṣhyādivibhāvaparyāyapariṇatirūpā kriyā sansār- svarūpam . sā cha kasya bhavati . sansaramāṇassa jīvassa vishuddhagnānadarshanasvabhāvamuktātmano vilakṣhaṇasya sansarataḥ paribhramataḥ sansārijīvasyeti . tataḥ sthitan manuṣhyādiparyāyātmakaḥ sansār ev vinashvaratve kāraṇamiti ..120.. evan shuddhātmano bhinnānān karmajanitamanuṣhyādiparyāyāṇān vinashvaratvakathanamukhyatayā
ṭīkā : — vāstavamen jīv dravyapanese avasthit hone par bhī paryāyonse anavasthit hai; isase yah pratīt hotā hai ki sansāramen koī bhī svabhāvase avasthit nahīn hai (arthāt kisīkā svabhāv keval avichal — ekarūp rahanevālā nahīn hai ); aur yahān̐ jo anavasthitatā hai usamen sansār hī hetu hai; kyoṅki vah (-sansār) manuṣhyādiparyāyātmak hai, kāraṇ ki vah svarūpase hī vaisā hai, (arthāt sansārakā svarūp hī aisā hai ) usamen pariṇaman karate huye dravyakā pūrvottaradashākā tyāgagrahaṇātmak aisā jo kriyā nāmakā pariṇām hai vah sansārakā svarūp hai ..120..
ab pariṇāmātmak sansāramen kis kāraṇase pudgalakā sambandh hotā hai ki jisase vah (sansār) manuṣhyādiparyāyātmak hotā hai ? — isakā yahān̐ samādhān karate hain : —
karme malin jīv karmasanyut pāmato pariṇāmane, tethī karam bandhāy chhe; pariṇām tethī karma chhe. 121.
238pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-