arthavikalpastāvat gnānam . tatra kaḥ khalvarthaḥ . svaparavibhāgenāvasthitan vishvam . vikalpastadākārāvabhāsanam . yastu mukurundahr̥udayābhog iv yugapadavabhāsamānasvaparākāro‘rtha- vikalpastad gnānam . kriyamāṇamātmanā karma, kriyamāṇaḥ khalvātmanā pratikṣhaṇan ten ten bhāven bhavatā yaḥ tadbhāvaḥ sa ev karmātmanā prāpyatvāt . tattvekavidhamapi dravyakarmopādhisannidhi- sadbhāvāsadbhāvābhyāmanekavidham . tasya karmaṇo yanniṣhpādyan sukhaduḥkhan tatkarmaphalam . tatra dravyakarmopādhisānnidhyāsadbhāvātkarma tasya phalamanākulatvalakṣhaṇan prakr̥itibhūtan saukhyan, yattu dravyakarmopādhisānnidhyasadbhāvātkarma tasya phalan saukhyalakṣhaṇābhāvādvikr̥utibhūtan duḥkham . evan gnānakarmakarmaphalasvarūpanishchayaḥ ..124.. parichchhittisamartho vikalpaḥ vikalpalakṣhaṇamuchyate . sa ev gnānan gnānachetaneti . kamman jīveṇ jan samāraddhan karma jīven yatsamārabdham . buddhipūrvakamanovachanakāyavyāpārarūpeṇ jīven yatsamyakkartr̥umārabdhan tatkarma
ṭīkā : — pratham to, arthavikalpa vah gnān hai . vahān̐, artha kyā hai ? sva -parake vibhāgapūrvak avasthit 1vishva vah artha hai . usake ākāroṅkā 2avabhāsan vah vikalpa hai . aur darpaṇake nij vistārakī bhān̐ti (arthāt jaise darpaṇake nij vistāramen sva aur par ākār ek hī sāth prakāshit hote hain, usīprakār) jisamen ek hī sāth sva -parākār avabhāsit hote hain, aisā arthavikalpa vah gnān hai .
jo ātmāke dvārā kiyā jātā hai vah karma hai . pratikṣhaṇ us -us bhāvase hotā huā ātmāke dvārā vāstavamen kiyā jānevālā jo usakā bhāv hai vahī, ātmāke dvārā 3prāpya honese karma hai . aur vah (karma) ek prakārakā hone par bhī, dravyakarmarūp upādhikī nikaṭatāke sadbhāv aur asadbhāvake kāraṇ anek prakārakā hai .
us karmase utpanna kiyā jānevālā sukh -duḥkh vah karmaphal hai . vahān̐, dravyakarmarūp upādhikī nikaṭatāke asadbhāvake kāraṇ jo karma hotā hai, usakā phal anākulatvalakṣhaṇ hai, usakā phal 5vikr̥uti – (vikār) bhūt duḥkh hai, kyoṅki vahān̐ sukhake lakṣhaṇakā abhāv hai .
is prakār gnān, karma aur karmaphalakā svarūp nishchit huā .
244pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
4prakr̥itibhūt sukh hai; aur dravyakarmarūp upādhikī nikaṭatāke sadbhāvake kāraṇ jo karma hotā
1. vishva = samasta padārtha — dravya -guṇ -paryāy . (padārthommen sva aur par aise do vibhāg hain . jo jānanevāle ātmākā apanā ho vah sva hai, aur dūsarā sab, par hai .)
2. avabhāsan = avabhāsan; prakāshan; gnāt honā; pragaṭ honā .
3. ātmā apane bhāvako prāpta karatā hai, isaliye vah bhāv hī ātmākā karma hai .
4. prakr̥itibhūt = svabhāvabhūt . (sukh svabhāvabhūt hai .)
5. vikr̥utibhūt = vikārabhūt (duḥkh vikārabhūt hai, svabhāvabhūt nahīn hai .)