visheṣhalakṣhaṇan jīvasya chetanopayogamayatvan; ajīvasya punarachetanatvam . tatra yatra svadharmavyāpak- tvātsvarūpatven dyotamānayānapāyinyā bhagavatyā samvittirūpayā chetanayā, tatpariṇāmalakṣhaṇen dravyavr̥uttirūpeṇopayogen cha nirvr̥uttatvamavatīrṇan pratibhāti sa jīvaḥ . yatra punarupayogasahacharitāyā yathoditalakṣhaṇāyāshchetanāyā abhāvād bahirantashchāchetanatvamavatīrṇan pratibhāti so‘jīvaḥ ..127..
uvaogamao upayogamayaḥ akhaṇḍaikapratibhāsamayen sarvavishuddhen kevalagnānadarshanalakṣhaṇenārthagrahaṇavyāpār- rūpeṇ nishchayanayenetthambhūtashuddhopayogen, vyavahāreṇ punarmatignānādyashuddhopayogen cha nirvr̥uttatvānniṣhpanna- tvādupayogamayaḥ . poggaladavvappamuhan achedaṇan havadi ajjīvan pudgaladravyapramukhamachetanan bhavatyajīvadravyan; pudgaladharmādharmākāshakālasañgnan dravyapañchakan pūrvoktalakṣhaṇachetanāyā upayogasya chābhāvādajīvamachetanan aur ajīvakā, (visheṣh lakṣhaṇ) achetanapanā hai . vahān̐ (jīvake) svadharmommen vyāpanevālī honese (jīvake) svasvarūpase prakāshit hotī huī, avināshinī, bhagavatī, samvedanarūp chetanāke dvārā tathā chetanāpariṇāmalakṣhaṇ, 1dravyapariṇatirūp upayogake dvārā jisamen niṣhpannapanā (-rachanārūpapanā) avatarit pratibhāsit hotā hai, vah jīv hai aur jisamen upayogake sāth rahanevālī, 2yathokta lakṣhaṇavālī chetanākā abhāv honese bāhar tathā bhītar achetanapanā avatarit pratibhāsit hotā hai, vah ajīv hai .
bhāvārtha : — dravyatvarūp sāmānyakī apekṣhāse dravyommen ekatva hai tathāpi visheṣh lakṣhaṇoṅkī apekṣhāse unake jīv aur ajīv aise do bhed hain . jo (dravya) bhagavatī chetanāke dvārā aur chetanāke pariṇāmasvarūp upayog dvārā rachit hai vah jīv hai, aur jo (dravya) chetanārahit honese achetan hai vah ajīv hai . jīvakā ek hī bhed hai; ajīvake pāñch bhed hain, in sabakā vistr̥ut vivechan āge kiyā jāyagā ..127..
ab (dravyake) lokālokasvarūp visheṣh (-bhed) nishchit karate hain : —
ākāshamān je bhāg dharma -adharma -kāḷ sahit chhe, jīv -pudgalothī yukta chhe, te sarvakāḷe lok chhe. 128.
1. chetanākā pariṇāmasvarūp upayog jīvadravyakī pariṇati hai .
2. yathokta lakṣhaṇavālī = ū par kahe anusār lakṣhaṇavālī (chetanākā lakṣhaṇ ū par hī kahanemen āyā hai .)