kriyābhāvavattven kevalabhāvavattven cha dravyasyāsti visheṣhaḥ . tatra bhāvavantau kriyāvantau cha pudgalajīvau, pariṇāmādbhedasaṅghātābhyān chotpadyamānāvatiṣhṭhamānabhajyamānatvāt . sheṣhadravyāṇi tu bhāvavantyev, pariṇāmādevotpadyamānāvatiṣhṭhamānabhajyamānatvāditi nishchayaḥ . tatra pariṇām- mātralakṣhaṇo bhāvaḥ, parispandanalakṣhaṇā kriyā . tatra sarvāṇyapi dravyāṇi pariṇāmasvabhāvatvāt pariṇāmenopāttānvayavyatirekāṇyavatiṣhṭhamānotpadyamānabhajyamānāni bhāvavanti bhavanti . pudgalāstu parispandasvabhāvatvātparispanden bhinnāḥ saṅghāten, sanhatāḥ punarbhedenotpadyamānāv- tiṣhṭhamānabhajyamānāḥ kriyāvantashcha bhavanti . tathā jīvā api parispandasvabhāvatvātparispanden pratisamayapariṇatirūpā arthaparyāyā bhaṇyante . yadā jīvo‘nen sharīreṇ sah bhedan viyogan tyāgan kr̥utvā bhavāntarasharīreṇ sah saṅghātan melāpakan karoti tadā vibhāvavyañjanaparyāyo bhavati, tasmādev bhavāntarasaṅkramaṇātsakriyatvan bhaṇyate . pudgalānān tathaiv vivakṣhitaskandhavighaṭanātsakriyatven skandhāntar- sanyoge sati vibhāvavyañjanaparyāyo bhavati . muktajīvānān tu nishchayaratnatrayalakṣhaṇen paramakāraṇasamay- sārasañgnen nishchayamokṣhamārgabalenāyogicharamasamaye nakhakeshānvihāy paramaudārikasharīrasya vilīyamān- rūpeṇ vināshe sati kevalagnānādyanantachatuṣhṭayavyaktilakṣhaṇen paramakāryasamayasārarūpeṇ svabhāvavyañjan- paryāyeṇ kr̥utvā yo‘sāvutpādaḥ sa bhedādev bhavati, na saṅghātāt . kasmāditi chet sharīrāntareṇ sah
ṭīkā : — koī dravya ‘bhāv’ tathā ‘kriyāvāle’ honese aur koī dravya keval ‘bhāv’ vāle honese, – is apekṣhāse dravyakā visheṣh (bhed) hai . vahān̐ pudgal tathā jīv (1) bhāvavāle tathā (2) kriyāvāle hain, kyoṅki (1) pariṇām dvārā tathā (2) saṅghāt aur bhedake dvārā ve utpanna hote hain, ṭikate hain aur naṣhṭa hote hain . sheṣh dravya to bhāvavāle hī hain, kyoṅki ve pariṇāmake dvārā hī utpanna hote hain, ṭikate hai aur naṣhṭa hote hain — aisā nishchay hai .
usamen, ‘bhāv’kā lakṣhaṇ pariṇāmamātra hai; ‘kriyā’ kā lakṣhaṇ parispand (-kampan) hai . vahān̐ samasta hī dravya bhāvavāle hain, kyoṅki pariṇāmasvabhāvavāle honese pariṇāmake dvārā 1anvay aur vyatirekoṅko prāpta hote hue ve utpanna hote hain, ṭikate hain aur naṣhṭa hote hain . pudgal to (bhāvavāle honeke atirikta) kriyāvāle bhī hote hain, kyoṅki parispandasvabhāvavāle honese parispandake dvārā 2pr̥uthak pudgal ekatrit ho jāte hain, isaliye aur ekatrit – mile hue pudgal punaḥ pr̥uthak ho jāte hain, isaliye (is apekṣhāse) ve utpanna hote hain, ṭikate hain aur naṣhṭa hote hain . tathā jīv bhī bhāvavāle honeke atirikta) kriyāvāle bhī hote hain, kyoṅki
256pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
1. anvay, sthāyīpaneko aur vyatirek, utpād tathā vyayapaneko batalāte hain .
2. pr̥uthak pudgal kampanake dvārā ekatrit hote hain . vahān̐ ve bhinnapanese naṣhṭa hue, pudgalapanese ṭike aur ekatrapanese utpanna hue .