ākāshan hi tāvat lokālokayorapi, ṣhaḍdravyasamavāyāsamavāyayoravibhāgen vr̥uttatvāt . dharmādharmau sarvatra loke, tannimittagamanasthānānān jīvapudgalānān lokādbahistadekadeshe cha gamanasthānāsambhavāt . kālo‘pi loke, jīvapudgalapariṇāmavyajyamānasamayādiparyāyatvāt; sa tu lokaikapradesh evāpradeshatvāt . jīvapudgalau tu yuktit ev loke, ṣhaḍdravyasamavāyātmak- tvāllokasya . kintu jīvasya pradeshasamvartavistāradharmatvāt, pudgalasya bandhahetubhūtasnigdharūkṣhaguṇ-
edāṇi pañchadavvāṇi etāni pūrvasūtroktāni jīvādiṣhaḍdravyāṇyev ujjhiy kālan tu kāladravyan vihāy atthikāy tti bhaṇṇante astikāyāḥ pañchāstikāyā iti bhaṇyante . kāyā puṇ kāyāḥ kāyashabden punaḥ . kin bhaṇyate . bahuppadesāṇ pachayattan bahupradeshānān sambandhi prachayatvan samūh iti . atra pañchāsti- kāyamadhye jīvāstikāy upādeyastatrāpi pañchaparameṣhṭhiparyāyāvasthā, tasyāmapyarhatsiddhāvasthā, tatrāpi siddhāvasthā . vastutastu rāgādisamastavikalpajālaparihārakāle siddhajīvasadr̥ushā svakīyashuddhātmāvastheti bhāvārthaḥ ..✽11.. evan pañchāstikāyasaṅkṣhepasūchanarūpeṇ chaturthasthale gāthādvayan gatam . ath dravyāṇān lokākāshe‘vasthānamākhyāti — logālogesu ṇabho lokālokayoradhikaraṇabhūtayorṇabh ākāshan tiṣhṭhati . dhammādhammehin ādado logo dharmādharmāstikāyābhyāmātato vyāpto bhr̥uto lokaḥ . kin kr̥utvā . sese paḍuchcha sheṣhau jīvapudgalau pratītyāshritya . ayamatrārthaḥ — jīvapudgalau tāvalloke tiṣhṭhatastayorgatisthityoḥ kāraṇabhūtau dharmādharmāvapi loke . kālo kālo‘pi sheṣhau jīvapudgalau pratītya loke . ka smāditi chet . jīvapudgalābhyān navajīrṇapariṇatyā vyajyamānasamayaghaṭikādiparyāyatvāt . sheṣhashabden kin bhaṇyate . jīvā puṇ poggalā sesā jīvāḥ pudgalāshcha punaḥ sheṣhā bhaṇyanta iti . ayamatra bhāvaḥ — yathā siddhā bhagavanto yadyapi nishchayen lokākāshapramitashuddhāsaṅkhyeyapradeshe kevalagnānādiguṇādhārabhūte svakīyasvakīyabhāve tiṣhṭhanti tathāpi vyavahāreṇ mokṣhashilāyān tiṣhṭhantīti bhaṇyante . tathā sarve padārthā yadyapi nishchayen
ṭīkā : — pratham to ākāsh lok tathā alokamen hai, kyoṅki chhah dravyoṅke samavāy aur asamavāyamen binā vibhāgake rahatā hai . dharma aur adharma dravya sarvatra lokamen hai, kyoṅki unake nimittase jinakī gati aur sthiti hotī hai aise jīv aur pudgaloṅkī gati yā sthiti lokase bāhar nahīn hotī, aur na lokake ek deshamen hotī hai, (arthāt lokamen sarvatra hotī hai ) . kāl bhī lokamen hai, kyoṅki jīv aur pudgaloṅke pariṇāmoṅke dvārā (kālakī) samayādi paryāyen vyakta hotī hain; aur vah kāl lokake ek pradeshamen hī hai kyoṅki vah apradeshī hai . jīv aur pudgal to yuktise hī lokamen hain, kyoṅki lok chhah dravyoṅkā samavāyasvarūp hai .
aur isake atirikta (itanā visheṣh jānanā chāhiye ki), pradeshoṅkā saṅkoch- vistār honā vah jīvakā dharma hai, aur bandhake hetubhūt snigdha -rukṣha ( – chikane -rūkhe) guṇ pudgalakā dharma honese jīv aur pudgalakā samasta lokamen yā usake ekadeshamen rahanekā