apradesh ev samayo, dravyeṇ pradeshamātratvāt . na cha tasya pudgalasyev paryāyeṇāpya- nekapradeshatvan, yatastasya nirantaran prastāravistr̥utapradeshamātrāsaṅkhyeyadravyatve‘pi parasparasamparkā- sambhavādekaikamākāshapradeshamabhivyāpya tasthuṣhaḥ pradeshamātrasya paramāṇostadabhivyāptamekamākāshapradeshan mandagatyā vyatipatat ev vr̥uttiḥ ..138..
ath kālapadārthasya dravyaparyāyau pragnāpayati — parasparabandho bhavati tathāvidhabandhābhāvātparyāyeṇāpi . ayamatrārthaḥ — yasmātpudgalaparamāṇorekapradesh- gamanaparyantan sahakāritvan ka roti na chādhikan tasmādev gnāyate so‘pyekapradesh iti ..138.. ath pūrvoktakālapadārthasya paryāyasvarūpan dravyasvarūpan cha pratipādayati — vadivadado tasya pūrvasūtrodit-
ṭīkā : — kāl, dravyase pradeshamātra honese, apradeshī hī hai . aur use pudgalakī bhān̐ti paryāyase bhī anekapradeshīpanā nahīn hai; kyoṅki paraspar antarake binā 1prastārarūp vistr̥ut pradeshamātra asaṅkhyāt kāladravya hone par bhī paraspar samparka na honese ek -ek ākāshapradeshako vyāpta karake rahanevāle kāladravyakī vr̥utti tabhī hotī hai (arthāt kālāṇukī pariṇati tabhī nimittabhūt hotī hai ) ki jab 2pradeshamātra paramāṇu us (kālāṇu) se vyāpta ek ākāshapradeshako mandagatise ullaṅghan karatā ho .
bhāvārtha : — lokākāshake asaṅkhyātapradesh hain . ek -ek pradeshamen ek -ek kālāṇu rahā huā hai . ve kālāṇu snigdha -rūkṣhaguṇake abhāvake kāraṇ ratnoṅkī rāshikī bhān̐ti pr̥uthak- pr̥uthak hī rahate hain; pudgal -paramāṇuoṅkī bhān̐ti paraspar milate nahīn hain .
jab pudgalaparamāṇu ākāshake ek pradeshako manda gatise ullaṅghan karatā hai (arthāt ek pradeshase dūsare anantar -nikaṭatam pradesh par manda gatise jātā hai ) tab us (ullaṅghit kiye jānevāle) pradeshamen rahanevālā kālāṇu usamen nimittabhūtarūpase rahatā hai . isaprakār pratyek kālāṇu pudgalaparamāṇuke ekapradesh takake gaman paryant hī sahakārīrūpase rahatā hai, adhik nahīn; isase spaṣhṭa hotā hai ki kāladravya paryāyase bhī anekapradeshī nahīn hai ..138..
ab, kālapadārthake dravya aur paryāyako batalāte hain : – pra. 35
1. prastār = vistār . (asaṅkhyāt kāladravya samasta lokākāshamen phai le hue hain . unake paraspar antar nahīn hai, kyoṅki pratyek ākāshapradeshamen ek -ek kāladravya rah rahā hai .)
2. pradeshamātra = ekapradeshī . (jab ekapradeshī aisā paramāṇu kisī ek ākāshapradeshako mandagatise
ullaṅghan kar rahā ho tabhī us ākāshapradeshamen rahanevāle kāladravyakī pariṇati usamen nimittabhūtarūpase
vartatī hai .)