yo hi yen pradeshamātreṇ kālapadārthenākāshasya pradesho‘bhivyāptastan pradeshan manda- gatyātikramataḥ paramāṇostatpradeshamātrātikramaṇaparimāṇen ten samo yaḥ kālapadārtha- sūkṣhmavr̥uttirūpasamayaḥ sa tasya kālapadārthasya paryāyastataḥ evamvidhātparyāyātpūrvottaravr̥uttivr̥uttatven- pudgalaparamāṇorvyatipatato mandagatyā gachchhataḥ . kan karmatāpannam . tan desan tan pūrvagāthoditan kālāṇuvyāptamākāshapradesham . tassam ten kālāṇuvyāptaikapradeshapudgalaparamāṇumandagatigamanen samaḥ samānaḥ sadr̥ushastatsamaḥ samao kālāṇudravyasya sūkṣhmaparyāyabhūtaḥ samayo vyavahārakālo bhavatīti paryāyavyākhyānan gatam . tado paro puvvo tasmātpūrvoktasamayarūpakālaparyāyātparo bhāvikāle pūrvamatītakāle cha jo attho yaḥ pūrvāparaparyāyeṣhvanvayarūpeṇ dattapadārtho dravyan so kālo sa kālaḥ kālapadārtho bhavatīti dravyavyākhyānam . samao uppaṇṇapaddhansī sa pūrvoktasamayaparyāyo yadyapi pūrvāparasamayasantānāpekṣhayā
anvayārtha : — [tan deshan vyatipatataḥ ] paramāṇu ek ākāshapradeshakā (mandagatise) ullaṅghan karatā hai tab [tatsamaḥ ] usake barābar jo kāl (lagatā hai ) vah [samayaḥ ] ‘samay’ hai; [tatḥ pūrvaḥ paraḥ ] us (samay) se pūrva tathā pashchāt aisā (nitya) [yaḥ arthaḥ ] jo padārtha hai [saḥ kālaḥ ] vah kāladravya hai; [samayaḥ utpannapradhvansī ] ‘samay utpannadhvansī hai ..139..
ṭīkā : — kisī pradeshamātra kālapadārthake dvārā ākāshakā jo pradesh vyāpta ho us pradeshako jab paramāṇu manda gatise atikram (ullaṅghan) karatā hai tab us pradeshamātra padārthakī paryāy hai; aur aisī us paryāyase pūrvakī tathā bādakī 3vr̥uttirūpase pravartamān honese
te deshanā atikramaṇ sam chhe ‘samay’, tatpūrvāpare je artha chhe te kāḷ chhe, utpannadhvansī ‘samay’ chhe. 139.
274pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
1atikramaṇake 2parimāṇake barābar jo kālapadārthakī sūkṣhmavr̥uttirūp ‘samay’ hai vah, us kāl
1. atikramaṇ = ullaṅghan karanā .2. parimāṇ = māp .
3. vr̥utti = vartanā so pariṇati hai (kāl padārtha vartamān samayase pūrvakī pariṇatirūp tathā usake bādakī pariṇatirūpase pariṇamit hotā hai, isaliye usakā nityatva pragaṭ hai .)