samayapadārthasya siddhayati sadbhāvaḥ . yadi visheṣhasāmānyāstitve siddhayatastadā ta astitva- mantareṇ na siddhayataḥ kathañchidapi ..143..
sambhavasthitināshasañgnitā arthāḥ dharmāḥ svabhāvā iti yāvat . kasya sambandhinaḥ . samayassa samayarūpaparyāyasyotpādakatvāt samayaḥ kālāṇustasya . savvakālan yadyekasmin vartamānasamaye sarvadā tathaiv . es hi kālāṇusabbhāvo eṣhaḥ pratyakṣhībhūto hi sphu ṭamutpādavyayadhrauvyātmakakālāṇusadbhāv iti . tadyathā — yathā pūrvamekasamayotpādapradhvansādhāreṇāṅgulidravyādidr̥uṣhṭānten vartamānasamaye kāladravyasyo- tpādavyayadhrauvyatvan sthāpitan tathā sarvasamayeṣhu gnātavyamiti . atra yadyapyatītānantakāle durlabhāyāḥ sarvaprakāropādeyabhūtāyāḥ siddhagateḥ kālalabdhirūpeṇ bahiraṅgasahakārī bhavati kālastathāpi nishchayanayen nijashuddhātmatattvasamyakshraddhānagnānānuṣhṭhānasamastaparadravyechchhānirodhalakṣhaṇatapashcharaṇarūpā yā tu nishchayachatu- rvidhārādhanā saiv tatropādānakāraṇan, na cha kālasten kāraṇen sa hey iti bhāvārthaḥ ..143.. sakatā . yahī kālapadārthake sadbhāvakī (astitvakī) siddhi hai; (kyoṅki) yadi visheṣh astitva aur sāmānya astitva siddha hote hain to ve astitvake binā kisī bhī prakārase siddha nahīn hote ..143..
ab, kālapadārthake astitvakī anyathā anupapatti honese (arthāt kāl padārthakā astitva anya kisī prakār nahīn ban sakaneke kāraṇ) usakā pradeshamātrapanā siddha karate hain : —
anvayārtha : — [yasya ] jis padārthake [pradeshāḥ ] pradesh [pradeshamātran vā ] athavā ekapradesh bhī [tattvataḥ ] paramārthataḥ [gnātum na santi ] gnāt nahīn hote, [tam artham ] us padārthako [shūnyan jānīhi ] shūnya jāno — [astitvāt arthāntarabhūtam ] jo ki astitvase arthāntarabhūt (-anya) hai ..144..
te artha jāṇo shūnya kevaḷ — anya je astitvathī. 144.
284pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-