sarvavr̥uttitvavirodhāt . sarvasyāpi hi kālapadārthasya yaḥ sūkṣhmo vr̥uttyanshaḥ sa samayo, na tu tadekadeshasya . tiryakprachayasyordhvaprachayatvaprasaṅgāchcha . tathā hi — prathamameken pradeshen vartate, tato‘nyen, tato‘pyanyatareṇeti tiryakprachayo‘pyūrdhvaprachayībhūy pradeshamātran dravyam- vasthāpayati . tatastiryakprachayasyordhvaprachayatvamanichchhatā prathamamev pradeshamātran kāladravyan vyavasthāpayitavyam ..144..
athaivan gneyatattvamuktvā gnānagneyavibhāgenātmānan nishchinvannātmano‘tyantavibhaktatvāy vyavahārajīvatvahetumālochayati — ghaṭate . yashcha pradeshavān sa kālapadārtha iti . ath matan kāladravyābhāve‘pyutpādavyayadhrauvyatvan ghaṭate . naivam . aṅgulidravyābhāve vartamānavakraparyāyotpādo bhūtarjuparyāyasya vināshastadubhayādhārabhūtan dhrauvyan kasya bhaviṣhyati . na kasyāpi . tathā kāladravyābhāve vartamānasamayarūpotpādo bhūtasamayarūpo vināshastadubhayādhārabhūtan dhrauvyan ka sya bhaviṣhyati . na ka syāpi . evan satyetadāyāti – anyasya bhaṅgo‘nya- syotpādo‘nyasya dhrauvyamiti sarvan vastusvarūpan viplavate . tasmādvastuviplavabhayādutpādavyayadhrauvyāṇān ko‘pyek ādhārabhūto‘stītyabhyupagantavyam . sa chaikapradesharūpaḥ kālāṇupadārtha eveti . atrātītā- nantakāle ye kechan siddhasukhabhājanan jātāḥ, bhāvikāle cha ‘ātmopādānasiddhan svayamatishayavad’ ityādivisheṣhaṇavishiṣhṭasiddhasukhasya bhājanan bhaviṣhyanti te sarve‘pi kālalabdhivashenaiv . tathāpi tatra nijaparamātmopādeyaruchirūpan vītarāgachāritrāvinābhūtan yannishchayasamyaktvan tasyaiv mukhyatvan, na cha kālasya, ten sa hey iti . tathā choktam — ‘‘kin palavieṇ bahuṇā je siddhā ṇaravarā gaye kāle sijjhahahi je
(1) [dravyake ek deshakī pariṇatiko sampūrṇa dravyakī pariṇati mānanekā prasaṅg ātā hai . ] ek deshakī vr̥uttiko sampūrṇa dravyakī vr̥utti mānanemen virodh hai . sampūrṇa kāl padārthakā jo sūkṣhma vr̥uttyansh hai vah samay hai, parantu usake ek deshakā vr̥uttyansh vah samay nahīn .
tathā, (2) tiryakprachayako ū rdhvaprachayapanekā prasaṅg ātā hai . vah isaprakār hai ki : — pratham, kāladravya ek pradeshase varte, phi ra dūsare pradeshase varte aur phi ra anyapradeshase varte (aisā prasaṅg ātā hai ) isaprakār tiryakprachay ū rdhvaprachay banakar dravyako pradeshamātra sthāpit karatā hai . (arthāt tiryakprachay hī ū rdhvaprachay hai, aisā mānanekā prasaṅg ātā hai, isaliye dravyapradeshamātra hī siddha hotā hai .) isaliye tiryakprachayako ū rdhvaprachayapanā na mānane (chāhane)vāleko pratham hī kāladravyako pradeshamātra nishchit karanā chāhiye ..144..
(isaprakār gneyatattvapragnāpanamen dravyavisheṣhapragnāpan samāpta huā .)
ab, isaprakār gneyatattva kahakar, gnān aur gneyake vibhāg dvārā ātmāko nishchit karate hue, ātmāko atyanta vibhakta (bhinna) karaneke liye vyavahārajīvatvake hetukā vichār karate hain : –