yo hi nām naivan pratiniyatachetanāchetanatvasvabhāven jīvapudgalayoḥ svaparavibhāgan pashyati sa evāhamidan mamedamityātmātmīyatven paradravyamadhyavasyati mohānnānyaḥ . ato jīvasya paradravya- pravr̥uttinimittan svaparaparichchhedābhāvamātramev, sāmarthyātsvadravyapravr̥uttinimittan tadabhāvaḥ ..183..
athātmanaḥ kin karmeti nirūpayati —
athaitadev bhedavignānan prakārāntareṇ draḍhayati – jo ṇavi jāṇadi evan yaḥ kartā naiv jānātyevan pūrvoktaprakāreṇ . kam . paran ṣhaḍjīvanikāyādiparadravyan, appāṇan nirdoṣhiparamātmadravyarūpan nijātmānam . kin kr̥utvā . sahāvamāsejja shuddhopayogalakṣhaṇanijashuddhasvabhāvamāshritya . kīradi ajjhavasāṇan sa puruṣhaḥ karotyadhyavasānan pariṇāmam . ken rūpeṇ . ahan mamedan ti ahan mamedamiti . mamakārāhaṅkārādirahit- paramātmabhāvanāchyuto bhūtvā paradravyan rāgādikamahamiti dehādikan mametirūpeṇ . kasmāt . mohādo mohādhīnatvāditi . tataḥ sthitametatsvaparabhedavignānabalen svasamvedanagnānī jīvaḥ svadravye ratin paradravye hai’ [iti ] isaprakār [adhyavasānan ] adhyavasān [kurute ] karatā hai ..183..
ṭīkā : — jo ātmā isaprakār jīv aur pudgalake (apane – apane) nishchit chetanatva aur achetanatvarūp svabhāvake dvārā sva – parake vibhāgako nahīn dekhatā, vahī ātmā ‘yah main hūn̐, yah merā hai’ isaprakār mohase paradravyamen apanepanakā adhyavasān karatā hai, dūsarā nahīn . isase (yah nishchit huā ki) jīvako paradravyamen pravr̥uttikā nimitta svaparake gnānakā abhāvamātra hī hai aur (kahe vinā bhī) sāmarthyase (yah nishchit huā ki) svadravyamen pravr̥uttikā nimitta 1usakā abhāv hai .
bhāvārtha : — jise sva – parakā bhedavignān nahīn hai vahī paradravyamen ahaṅkār – mamakār karatā hai, bhedavignānī nahīn . isaliye paradravyamen pravr̥uttikā kāraṇ bhedavignānakā abhāv hī hai, aur svadravyamen pravr̥uttikā kāraṇ bhedavignān hī hai ..183..
ab yah nirūpaṇ karate hain ki ātmākā karma kyā hai : —
paṇ te nathī kartā sakal pudgaladaravamay bhāvano. 184.
1. usakā abhāv = sva -parake gnānake abhāvakā abhāv; sva – parake gnānakā sadbhāv .