ātmā hi tāvatsvan bhāvan karoti, tasya svadharmatvādātmanastathābhavanashakti- sambhavenāvashyamev kāryatvāt . sa tan cha svatantraḥ kurvāṇastasya kartāvashyan syāt, kriyamāṇ- shchātmanā svo bhāvastenāpyatvāttasya karmāvashyan syāt . evamātmanaḥ svapariṇāmaḥ karma . na tvātmā pudgalasya bhāvān karoti, teṣhān paradharmatvādātmanastathābhavanashaktyasambhavenā- kāryatvāt . sa tānakurvāṇo na teṣhān kartā syāt, akriyamāṇāshchātmanā te na tasya karma syuḥ . evamātmanaḥ pudgalapariṇāmo na karma ..184..
ath kathamātmanaḥ pudgalapariṇāmo na karma syāditi sandehamapanudati —
nivr̥uttin karotīti ..183.. evan bhedabhāvanākathanamukhyatayā sūtradvayen pañchamasthalan gatam . athātmano nishchayen rāgādisvapariṇām ev karma, na cha dravyakarmeti prarūpayati — kuvvan sabhāvan kurvansvabhāvam . atra svabhāvashabden yadyapi shuddhanishchayen shuddhabuddhaikasvabhāvo bhaṇyate, tathāpi karmabandhaprastāve rāgādi- pariṇāmo‘pyashuddhanishchayen svabhāvo bhaṇyate . tan svabhāvan kurvan . sa kaḥ . ādā ātmā . havadi hi kattā kartā bhavati hi sphu ṭam . kasya . sagassa bhāvassa svakīyachidrūpasvabhāvasya rāgādipariṇāmasya . tadev tasya
anvayārtha : — [svabhāvan kurvan ] apane bhāvako karatā huā [ātmā ] ātmā [hi ] vāstavamen [svakasya bhāvasya ] apane bhāvakā [kartā bhavati ] kartā hai; [tu ] parantu [pudgaladravyamayānān sarvabhāvānān ] pudgaladravyamay sarva bhāvoṅkā [kartā na ] kartā nahīn hai ..184..
ṭīkā : — pratham to ātmā vāstavamen sva bhāvako karatā hai, kyoṅki vah (bhāv) usakā sva dharma hai, isaliye ātmāko usarūp honekī (pariṇamit honekī) shaktikā sambhav hai, ataḥ vah (bhāv) avashyamev ātmākā kārya hai . (isaprakār) vah (ātmā) use (-sva bhāvako) svatantra- tayā karatā huā usakā kartā avashya hai aur sva bhāv ātmāke dvārā kiyā jātā huā ātmāke dvārā prāpya honese avashya hī ātmākā karma hai . isaprakār sva pariṇām ātmākā karma hai .
parantu, ātmā pudgalake bhāvoṅko nahīn karatā, kyoṅki ve parake dharma hain, isaliye ātmāke us – rūp honekī shaktikā asambhav honese ve ātmākā kārya nahīn hain . (isaprakār) vah (ātmā) unhen na karatā huā unakā kartā nahīn hotā aur ve ātmāke dvārā na kiye jāte hue usakā karma nahīn hain . isaprakār pudgalapariṇām ātmākā karma nahīn hai ..184..
ab, ‘pudgalapariṇām ātmākā karma kyon nahīn hai’ – aise sandeh ko dūr karate hain : —
paṇ nav grahe, na taje, kare nahi jīv pudgalakarmane. 185.
344pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-