yataḥ sheṣhasamastachetanāchetanavastusamavāyasambandhanirutsuk tayā‘nādyanantasvabhāvasiddha- samavāyasambandhamek mātmānamābhimukhyenāvalambya pravr̥uttatvāt tan vinā ātmānan gnānan na dhārayati, tato gnānamātmaiv syāt . ātmā tvanantadharmādhiṣhṭhānatvāt gnānadharmadvāreṇ gnānamanyadharma- dvāreṇānyadapi syāt .
kin chānekānto‘tra balavān . ekānten gnānamātmeti gnānasyā -bhāvo‘chetanatvamātmano visheṣhaguṇābhāvādabhāvo vā syāt . sarvathātmā gnānamiti nirāshrayatvāt gnānasyābhāv ātmanaḥ sheṣhaparyāyābhāvastadavinābhāvinastasyāpyabhāvaḥ syāt ..27.. ghaṭapaṭādau na vartate . tamhā ṇāṇan appā tasmāt gnāyate kathañchijgnānamātmaiv syāt . iti gāthāpādatrayeṇ gnānasya kathañchidātmatvan sthāpitam . appā ṇāṇan va aṇṇan vā ātmā tu gnānadharmadvāreṇ gnānan bhavati, sukhavīryādidharmadvāreṇānyadvā niyamo nāstīti . tadyathā – yadi punarekānten gnānamātmeti bhaṇyate tadā gnānaguṇamātra evātmā prāptaḥ sukhādidharmāṇāmavakāsho nāsti . tathā sukhavīryādidharmasamūhābhāvādātmā- bhāvaḥ, ātman ādhārabhūtasyābhāvādādheyabhūtasya gnānaguṇasyāpyabhāvaḥ, ityekānte sati dvayorapyabhāvaḥ . tasmātkathañchijgnānamātmā na sarvatheti . ayamatrābhiprāyaḥ — ātmā vyāpako gnānan vyāpyan tato gnānamātmā syāt, ātmā tu gnānamanyadvā bhavatīti . tathā choktam — ‘vyāpakan tadatanniṣhṭhan vyāpyan
ṭīkā : — kyoṅki sheṣh samasta chetan tathā achetan vastuoṅke sāth 1samavāyasambandha nahīn hai, isaliye jisake sāth anādi ananta svabhāvasiddha samavāyasambandha hai aise ek ātmākā ati nikaṭatayā (abhinna pradesharūpase) avalamban karake pravartamān honese gnān ātmāke binā apanā astitva nahīn rakh sakatā; isaliye gnān ātmā hī hai . aur ātmā to ananta dharmoṅkā adhiṣhṭhān (-ādhār) honese gnānadharmake dvārā gnān hai aur anya dharmake dvārā anya bhī hai .
aur phi ra, isake atirikta (visheṣh samajhanā ki) yahān̐ anekānta balavān hai . yadi yah mānā jāy ki ekāntase gnān ātmā hai to, (gnānaguṇ ātmadravya ho jānese) gnānakā abhāv ho jāyegā, (aur gnānaguṇakā abhāv honese) ātmāke achetanatā ā jāyegī athavā visheṣhaguṇakā abhāv honese ātmākā abhāv ho jāyegā . yadi yah mānā jāye ki sarvathā ātmā gnān hai to, (ātmadravya ek gnānaguṇarūp ho jānepar gnānakā koī ādhārabhūt dravya nahīn rahanese) nirāshrayatāke kāraṇ gnānakā abhāv ho jāyegā athavā (ātmadravyake ek gnānaguṇarūp ho jānese) ātmākī sheṣh paryāyoṅkā ( – sukh, vīryādi guṇoṅkā) abhāv ho jāyegā aur unake
46pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
1. samavāy sambandha = jahān̐ guṇ hote hain vahān̐ guṇī hotā hai aur jahān̐ guṇī hotā hai vahān̐ guṇ hote hain, jahān̐