tatra vipratiṣhedhasyāvatāraḥ . yathā hi prakāshakasya pradīpasya paran prakāshyatāmāpannan prakāshayataḥ svasmin prakāshye na prakāshakāntaran mr̥ugyan svayamev prakāshanakriyāyāḥ samupalambhāt; tathā parichchhedakasyātmanaḥ paran parichchhedyatāmāpannan parichchhindataḥ svasmin parichchhedye na parichchhedakāntaran mr̥ugyan svayamev parichchhedanakriyāyāḥ samupalambhāt .
nanu kut ātmano dravyagnānarūpatvan dravyāṇān cha ātmagneyarūpatvan cha ? pariṇām- sambandhatvāt . yataḥ khalu ātmā dravyāṇi cha pariṇāmaiḥ sah sambadhyante, tat ātmano dravyālambanagnānen dravyāṇān tu gnānamālambya gneyākāreṇ pariṇatirabādhitā pratapati ..36.. tathaivotpādavyayadhrauvyarūpeṇ cha tridhā samākhyātam . davvan ti puṇo ādā paran cha tachcha gneyabhūtan dravyamātmā bhavati paran cha . kasmāt . yato gnānan svan jānāti paran cheti pradīpavat . tachcha svaparadravyan kathambhūtam . pariṇāmasambaddhan kathañchitpariṇāmītyarthaḥ . naiyāyikamatānusārī kashchidāh ---gnānan gnānāntaravedyan prameyatvāt gnaptirūp kriyāmen virodh nahīn ātā, kyoṅki vah, prakāshan kriyākī bhān̐ti, utpattikriyāse viruddha prakārase (bhinna prakārase) hotī hai . jaise jo prakāshyabhūt parako prakāshit karatā hai aise prakāshak dīpakako sva prakāshyako prakāshit karaneke sambandhamen anya prakāshakakī āvashyakatā nahīn hotī, kyoṅki usake svayamev prakāshan kriyākī prāpti hai; usīprakār jo gneyabhūt parako jānatā hai aise gnāyak ātmāko sva gneyake jānaneke sambandhamen anya gnāyakakī āvashyakatā nahīn hotī, kyoṅki svayamev gnān -kriyā kī prāpti1 hai . (isase siddha huā ki gnān svako bhī jān sakatā hai .)
(prashna) : — ātmāko dravyoṅkī gnānarūpatā aur dravyoṅko ātmākī gneyarūpatā kaise ( – kisaprakār ghaṭit) hai ?
(uttar) : — ve pariṇāmavāle honese . ātmā aur dravya pariṇāmayukta hain, isaliye ātmāke, dravya jisakā 2ālamban hain aise gnānarūpase (pariṇati), aur dravyoṅke, gnānakā
1.koī paryāy svayam apanemense utpanna nahīn ho sakatī, kintu vah dravyake ādhārase – dravyamense utpanna hotī hai; kyoṅki yadi aisā na ho to dravyarūp ādhārake binā paryāyen utpanna hone lagen aur jalake binā taraṅgen hone lagen; kintu yah sab pratyakṣha viruddha hai; isaliye paryāyake utpanna honeke liye dravyarūp ādhār āvashyak hai . isīprakār gnānaparyāy bhī svayam apanemense utpanna nahīn ho sakatī; vah ātmadravyamense utpanna ho sakatī hai — jo ki ṭhīk hī hai . parantu gnān paryāy svayam apanese hī gnāt nahīn ho sakatī yah bāt yathārtha nahīn hai . ātma dravyamense utpanna honevālī gnānaparyāy svayam apanese hī gnāt hotī hai . jaise dīpakarūpī ādhāramense utpanna hone vālī prakāshaparyāy sva -parako prakāshit karatī hai, usī prakār ātmārūpī ādhāramense utpanna honevālī gnānaparyāy svaparako jānatī hai . aur yah anubhav siddha bhī hai ki gnān svayam apaneko jānatā hai .
62pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
3avalamban lekar gneyākārarūpase pariṇati abādhitarūpase tapatī hai — pratāpavant vartatī hai .
2.gnānake gneyabhūt dravya ālamban arthāt nimitta hain . yadi gnān gneyako na jāne to gnānakā gnānatva kyā ?
3.gneyakā gnān ālamban arthāt nimitta hai . yadi gney gnānamen gnāt na ho to gneyakā gneyatva kyā ?