indriyaj~nAna.n nAm upadeshAntaHkaraNendriyAdIni virUpakAraNatvenopalabdhisa.nskArAdIn padArtheShu kAlAntaritarAmarAvaNAdiShu svabhAvAntaritabhUtAdiShu tathaivAtisUkShmeShu parachetovR^itti- pudgalaparamANvAdiShu cha na pravartate . kasmAditi chet . indriyANA.n sthUlaviShayatvAt, tathaiv mUrtaviShayatvAchcha . tataH kAraNAdindriyaj~nAnen sarvaj~no na bhavati . tat ev chAtIndriyaj~nAnotpattikAraNa.n rAgAdivikalparahita.n svasa.nvedanaj~nAna.n vihAy pa~nchendriyasukhasAdhanabhUtendriyaj~nAne nAnAmanorathavikalpa- jAlarUpe mAnasaj~nAne cha ye rati.n kurvanti te sarvaj~napada.n na labhante iti sUtrAbhiprAyaH ..40.. lakShaN (-yathoktasvarUp, U par kahA gayA jaisA) 1grAhyagrAhakasambandhakA asa.nbhav hai .
bhAvArtha : — indriyo.nke sAth padArthakA (arthAt viShayIke sAth viShayakA) sannikarSha sambandha ho tabhI (avagrah -IhA -avAy -dhAraNArUp kramase) indriy j~nAn padArthako jAn sakatA hai . naShTa aur anutpanna padArtho.nke sAth indriyo.nkA sannikarSha -sambandha na honese indriy j~nAn unhe.n nahI.n jAn sakatA . isaliye indriyaj~nAn hIn hai, hey hai ..40..
ab, aisA spaShTa karate hai.n ki atIndriy j~nAnake liye jo jo kahA jAtA hai vah (sab) sa.nbhav hai : —
anvayArtha : — [apradesha.n ] jo j~nAn apradeshako, [sapradesha.n ] sapradeshako, [mUrta.n ] mUrtako, [amUrtaH cha ] aur amUrtako tathA [ajAta.n ] anutpanna [cha ] aur [pralaya.ngata.n ] naShTa [paryAya.n ] paryAyako [jAnAti ] jAnatA hai, [tat j~nAna.n ] vah j~nAn [atIndriya.n ] atIndriy [bhaNitam ] kahA gayA hai ..41..
TIkA : — indriyaj~nAn upadesh, antaHkaraN aur indriy ityAdiko
je jANatu.n apradeshane, sapradesh, mUrta, amUrtane, paryAy naShTa -ajAtane, bhAkhyu.n atI.ndriy j~nAn te . 41.
1. indriyagochar padArtha grAhya hai aur indriyA.N grAhak hai.n .