nibandhanAH . ath yaH sarvadravyaparyAyanibandhanAna.ntavisheShavyApipratibhAsamayamahAsAmAnyarUp- mAtmAna.n svAnubhavapratyakSha.n na karoti sa ka tha.n pratibhAsamayamahAsAmAnyavyApyapratibhAsamayAnanta- visheShanibandhanabhUtasarvadravyaparyAyAn pratyakShIkuryAt . evametadAyAti ya AtmAna.n na jAnAti sa sarva.n na jAnAti . ath sarvaj~nAnAdAtmaj~nAnamAtmaj~nAnAtsarvaj~nAnamityavatiShThate . eva.n cha sati j~nAnamayatven svasa.nchetakatvAdAtmano j~nAtR^ij~neyayorvastutvenAnyatve satyapi pratibhAsapratibhAsya- mAnayoH svasyAmavasthAyAmanyonyasa.nvalanenAtyantamashakyavivechanatvAtsarvamAtmani nikhAtamiv pratibhAti . yadyeva.n na syAt tadA j~nAnasya paripUrNAtmasa.nchetanAbhAvAt paripUrNasyaikasyAtmano.api j~nAna.n na siddhayet ..49.. anantadravyasamUhAn kidh so savvANi jANAdi katha.n sa sarvAn jAnAti jugava.n yugapadekasamaye, na kathamapIti . tathA hi --AtmalakShaNa.n tAvajj~nAna.n tachchAkhaNDapratibhAsamaya.n sarvajIvasAdhAraNa.n mahAsAmAnyam . tachcha mahAsAmAnya.n j~nAnamayAnantavisheShavyApi . te cha j~nAnavisheShA anantadravyaparyAyANA.n viShayabhUtAnA.n ananta visheSho.nme.n vyApta honevAle pratibhAsamay mahAsAmAnyarUp AtmAkA svAnubhav pratyakSha nahI.n karatA, vah (puruSh) pratibhAsamay mahAsAmAnyake dvArA 1vyApya (-vyApya hone yogya) jo pratibhAsamay ananta visheSh hai unakI nimittabhUt sarva dravya paryAyo.nko kaise pratyakSha kar sakegA ? (nahI.n kar sakegA) isase aisA phalit huA ki jo AtmAko nahI.n jAnatA vah sabako nahI.n jAnatA .
ab, isase aisA nishchit hotA hai ki sarvake j~nAnase AtmAkA j~nAn aur AtmAke j~nAnase sarvakA j~nAn (hotA hai); aur aisA honese, AtmA j~nAnamayatAke kAraN svasa.nchetak honese, j~nAtA aur j~neyakA vasturUpase anyatva hone par bhI pratibhAs aur pratibhAsyamAnakar apanI avasthAme.n anyonya milan honeke kAraN (j~nAn aur j~ney, AtmAkI – j~nAnakI avasthAme.n paraspar mishrit – ekamekarUp honese) unhe.n bhinna karanA atyanta ashakya honese mAno sab kuCh AtmAme.n 2nikhAt (praviShTa) ho gayA ho isaprakAr pratibhAsit hotA hai — j~nAt hotA hai . (AtmA j~nAnamay honese vah apaneko anubhav karatA hai — jAnatA hai, aur apaneko jAnanepar samasta j~ney aise j~nAt hote hai.n – mAno.n ve j~nAname.n sthit hI ho.n, kyo.nki j~nAnakI avasthAme.nse j~neyAkAro.nko bhinna karanA ashakya hai .) yadi aisA na ho to (yadi AtmA sabako na jAnatA ho to) j~nAnake paripUrNa Atmasa.nchetanakA abhAv honese paripUrNa ek AtmAkA bhI j~nAn siddha na ho .
84pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1. j~nAn sAmAnya vyApak hai, aur j~nAn visheSh -bhed vyApya hai.n . un j~nAnavisheSho.nke nimitta j~neyabhUt sarva dravya aur paryAye.n hai.n .
2. nikhAt = khodak ra bhItar gaharA utar gayA huvA; bhItar praviShTa huA .