jIvo saya.n amutto muttigado teN muttiNA mutta.n .
indriyaj~nAna.n hi mUrtopalambhaka.n mUrtopalabhya.n cha . tadvAn jIvaH svayamamUrto.api kathanamukhyatvenaikagAthayA dvitIyasthala.n gatam ..54.. ath heyabhUtasyendriyasukhasya kAraNatvAdalpa- viShayatvAchchendriyaj~nAna.n heyamityupadishati ---jIvo saya.n amutto jIvastAvachChaktirUpeN shuddhadravyArthik- sakatA hai ? (arthAt koI nahI.n rok sakatA .) isaliye vah (atIndriy j~nAn) upAdey hai ..54..
ab, indriyasukhakA sAdhanabhUt (-kAraNarUp) indriyaj~nAn hey hai — isaprakAr usakI nindA karate hai.n —
anvayArtha : — [svaya.n amUrtaH ] svaya.n amUrta aisA [jIvaH ] jIv [mUrtigataH ] mUrta sharIrako prApta hotA huA [ten mUrten ] us mUrta sharIrake dvArA [yogya mUrta.n ] yogya mUrta padArthako [avagrahya ] 1avagrah karake ( — indriyagrahaNayogya mUrta padArthakA avagrah karake) [tat ] use [jAnAti ] jAnatA hai [vA na jAnAti ] athavA nahI.n jAnatA ( — kabhI jAnatA hai aur kabhI nahI.n jAnatA) ..55..
TIkA : — indriyaj~nAnako 2upalambhak bhI mUrta hai aur 3upalabhya bhI mUrta hai . vah
1. avagrah = matij~nAnase kisI padArthako jAnanekA prArambha hone par pahale hI avagrah hotA hai kyo.nki matij~nAn avagrah, IhA, avAy aur dhAraNA — is kramase jAnatA hai .
2. upalambhak = batAnevAlA, jAnaneme.n nimittabhUt . (indriyaj~nAnako padArtho.nke jAnaneme.n nimittabhUt mUrta pa.nchendriyAtmak sharIr hai) .
3. upalabhya = janAne yogya .