phAso raso ya ga.ndho vaNNo saddo ya poggalA ho.nti .
indriyANA.n hi sparsharasagandhavarNapradhAnAH shabdashcha grahaNayogyAH pudgalAH . athendriyairyug- kata.nbhUtam . indriyagrahaNayogyaindriyagrahaNayogyam . jANadi vA ta.n Na jANAdi svAvaraNakShayopashamayogya.n kimapi sthUla.n jAnAti, visheShakShayopashamAbhAvAt sUkShma.n na jAnAtIti . ayamatra bhAvArthaH — indriyaj~nAna.n yadyapi vyavahAreN pratyakSha.n bhaNyate, tathApi nishchayen kevalaj~nAnApekShayA parokShamev . parokSha.n tu yAvatA.nshen sUkShmArtha.n na jAnAti tAvatA.nshen chittakhedakAraNa.n bhavati . khedashcha duHkha.n, tato duHkhajanakatvAdindriyaj~nAna.n heyamiti ..55.. ath chakShurAdIndriyaj~nAna.n rUpAdisvaviShayamapi yugapanna jAnAti ten kAraNen heyamiti hai, alpa shaktivAn honese khed khinna hai, parapadArtho.nko pariNamit karAnekA abhiprAy hone par bhI pad pad par ThagA jAtA hai (kyo.nki par padArtha AtmAke AdhIn pariNamit nahI.n hote) isaliye paramArthase vah j~nAn ‘aj~nAn’ nAmake hI yogya hai . isaliye vah hey hai ..55..
ab, indriyA.N mAtra apane viShayo.nme.n bhI yugapat pravR^itta nahI.n hotI.n, isaliye indriyaj~nAn hey hI hai, aisA nishchay karate hai.n : —
anvayArtha : — [sparshaH ] sparsha, [rasaH cha ] ras, [ga.ndhaH ] ga.ndh, [varNaH ] varNa [shabdaH cha ] aur shabda [pudgalAH ] pudgal hai.n, ve [akShANA.n bhavanti ] indriyo.nke viShay hai.n [tAni akShANi ] (parantu ) ve indriyA.N [tAn ] unhe.n (bhI) [yugapat ] ek sAth [na ev gR^ihNanti ] grahaN nahI.n karatI.n (nahI.n jAn sakatI.n) ..56..
TIkA : — 1mukhya aise sparsha -ras -ga.ndh -varNa tathA shabda — jo ki pudgal hai.n ve —
Che indriviShayo, temaney na indriyo yugapad grahe. 56.
1.* sparsha, ras, ga.ndh aur varNa – yah pudgalake mukhya guN hai.n .