patte.api na gR^ihyante, tathAvidhakShayopashamanashakterasa.nbhavAt . indriyANA.n hi kShayopashamasa.nj~nikAyAH parichChetryAH shakterantara.ngAyAH kAkAkShitArakavat kramapravR^ittivashAdanekataH prakAshayitumasamarthatvA- tsatsvapi dravyendriyadvAreShu na yaugapadyen nikhilendriyArthAvabodhaH siddhayet, parokShatvAt ..56.. nishchinoti — phAso raso ya ga.ndho vaNNo saddo ya poggalA ho.nti sparsharasagandhavarNashabdAH pudgalA mUrtA bhavanti . te cha viShayAH . keShAm . akkhANa.n sparshanAdIndriyANA.n . te akkhA tAnyakShANIndriyANI kartR^iNi jugava.n te Nev geNha.nti yugapattAn svakIyaviShayAnapi na gR^ihNanti na jAnantIti . ayamatrAbhiprAyaH — yathA sarvaprakAropAdeyabhUtasyAnantasukhasyopAdAnakAraNabhUta.n ke valaj~nAna.n yugapatsamasta.n vastu jAnatsat jIvasya sukhakAraNa.n bhavati, tathedamindriyaj~nAna.n svakIyaviShaye.api yugapatparij~nAnAbhAvAtsukhakAraNa.n na bhavati ......56...... indriyo.nke dvArA grahaN hone yogya (-j~nAt hone yogya), hai.n . (kintu) indriyo.nke dvArA ve bhI yugapad (ek sAth) grahaN nahI.n hote (-jAnaneme.n nahI.n Ate) kyo.nki kShayopashamakI usaprakArakI shakti nahI.n hai . indriyo.nke jo kShayopasham nAmakI antara.ng j~nAtR^ishakti hai vah kauvekI A.NkhakI putalIkI bhA.Nti kramik pravR^ittivAlI honese anekataH prakAshake liye (-ek hI sAth anek viShayo.nko jAnaneke liye) asamartha hai, isaliye dravyendriyadvAro.nke vidyamAn hone par bhI samasta indriyo.nke viShayo.nkA (-viShayabhUt padArtho.nkA) j~nAn ek hI sAth nahI.n hotA, kyo.nki indriy j~nAn parokSha hai .
bhAvArtha : — kauvekI do A.Nkhe.n hotI hai.n kintu putalI ek hI hotI hai . kauveko jis A.Nkhase dekhanA ho us A.Nkhame.n putalI A jAtI hai; us samay vah dUsarI A.Nkhase nahI.n dekh sakatA . aisA hone par bhI vah putalI itanI jaldI dono.n A.Nkho.nme.n AtIjAtI hai ki logo.nko aisA mAlUm hotA hai ki dono.n A.Nkho.nme.n do bhinna -bhinna putaliyA.N hai.n; kintu vAstavame.n vah ek hI hotI hai . aisI hI dashA kShAyopashamik j~nAnakI hai . dravya -indriyarUpI dvAr to pA.Nch hai.n, kintu kShAyopashamik j~nAn ek samay ek indriy dvArA hI jAn sakatA hai; us samay dUsarI indriyo.nke dvArA kArya nahI.n hotA . jab kShAyopashamik j~nAn netrake dvArA varNako dekhanekA kArya karatA hai tab vah shabda, ga.ndh, ras yA sparshako nahI.n jAn sakatA; arthAt jab us j~nAnakA upayog netrake dvArA varNake dekhaneme.n lagA hotA hai tab kAname.n kaunase shabda pa.Dte hai.n yA nAkame.n kaisI gandha AtI hai ityAdi khyAl nahI.n rahatA . yadyapi j~nAnakA upayog ek viShayame.nse dUsareme.n atyanta shIghratAse badalatA hai, isaliye sthUladR^iShTise dekhaneme.n aisA lagatA hai ki mAno.n sabhI viShay ek hI sAth j~nAt hote ho.n, tathApi sUkShma dR^iShTise dekhane par kShAyopashamik j~nAn ek samayame.n ek hI indriyake dvArA pravartamAn hotA huA spaShTatayA bhAsit hotA hai . isaprakAr indriyA.N apane viShayo.nme.n bhI kramashaH pravartamAn honese parokShabhUt indriyaj~nAn hey hai ..56..
98pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-