mAtram . ghAtikarmANi hi mahAmohotpAdakatvAdunmattakavadatasmi.nstadbuddhimAdhAy parichChedyamartha.n pratyAtmAna.n yataH pariNAmayanti, tatastAni tasya pratyartha.n pariNamya pariNamya shrAmyataH khedanidAnatA.n pratipadyante . tadabhAvAtkuto hi nAm kevale khedasyodbhedaH . yatashcha trisamayA- vachChinnasakalapadArthaparichChedyAkAravaishvarUpyaprakAshanAspadIbhUta.n chitrabhittisthAnIyamanantasvarUpa.n svayamev pariNamat kevalamev pariNAmaH, tataH kuto.anyaH pariNAmo yaddvAreN khedasyAtma- lAbhaH . yatashcha samastasvabhAvapratighAtAbhAvAtsamullasitanira.nku shAnantashaktitayA sakala.n traikAlika.n lokAlokAkAramabhivyApya kUTasthatvenAtyantaniShpakampa.n vyavasthitatvAdanAkulatA.n yatkevalamiti j~nAna.n tatsaukhya.n bhavati, tasmAt khedo tassa Na bhaNido tasya kevalaj~nAnasya khedo duHkha.n na bhaNitam . tadapi kasmAt . jamhA ghAdI khaya.n jAdA yasmAnmohAdighAtikarmANi kShaya.n gatAni . tarhi tasyAnantapadArthaparichChittipariNAmo duHkhakAraNa.n bhaviShyati . naivam . pariNama.n cha so chev tasya kevalaj~nAnasya sa.nbandhI pariNAmashcha sa ev sukharUp eveti . idAnI.n vistaraH — j~nAnadarshanAvaraNodaye sati yugapadarthAn j~nAtumashakyatvAt kramakaraNavyavadhAnagrahaNe khedo bhavati, AvaraNadvayAbhAve sati yugapadgrahaNe kevalaj~nAnasya khedo nAstIti sukhamev . tathaiv tasya bhagavato jagattrayakAlatrayavartisamastapadArtha- yugapatparichChittisamarthamakhaNDaikarUpa.n pratyakShaparichChittimaya.n svarUpa.n pariNamatsat kevalaj~nAnamev pariNAmo, na
(1) khedake Ayatan (-sthAn) ghAtikarma hai.n, keval pariNAmamAtra nahI.n . ghAtikarma mahA mohake utpAdak honese dhatUrekI bhA.Nti 1atatme.n tat buddhi dhAraN karavAkar AtmAko j~neyapadArthake prati pariNaman karAte hai.n; isaliye ve ghAtikarma, pratyek padArthake prati pariNamit ho- hokar thakanevAle AtmAke liye khedake kAraN hote hai.n . unakA (ghAtikarmo.nkA) abhAv honese kevalaj~nAname.n khed kahA.Nse pragaT hogA ? (2) aur tInakAlarUp tIn bhed jisame.n kiye jAte hai.n aise samasta padArtho.nkI j~neyAkArarUp (vividhatAko prakAshit karanekA sthAnabhUt kevalaj~nAn, chitrit dIvArakI bhA.Nti, svaya.n) hI anantasvarUp svayamev pariNamit honese kevalaj~nAn hI pariNAm hai . isaliye anya pariNAm kahA.N hai.n ki jinase khedakI utpatti ho ? (3) aur, kevalaj~nAn samasta svabhAvapratighAtake2 abhAvake kAraN nira.nkush ananta shaktike ullasit honese samasta traikAlik lokAlokake -AkArame.n vyApta hokar 3kUTasthatayA atyanta niShka.np hai, pra. 14
1. atatme.n tatbuddhi = vastu jisasvarUp nahI.n hai us svarUp honekI mAnyatA; jaise ki — ja.Dme.n chetanabuddhi (arthAt ja.Dme.n chetanakI mAnyatA) duHkhame.n sukhabuddhi vagairah .
2. pratighAt = vighna; rukAvaT; hanan; ghAt .
3. kUTastha = sadA ekarUp rahanevAlA; achal (kevalaj~nAn sarvathA apariNAmI nahI.n hai, kintu vah ek j~neyase dUsare j~neyake prati nahI.n badalatA – sarvathA tIno.n kAlake samasta j~neyAkAro.nko jAnatA hai, isaliye use kUTastha kahA hai)