dravyANi cha guNAshcha paryAyAshcha abhidheyabhede.apyabhidhAnAbheden arthAH . tatra guN-
paryAyAniyrati guNaparyAyairaryanta iti vA arthA dravyANi, dravyANyAshrayatveneyrati dravyairAshray-
bhUtairaryanta iti vA arthA guNAH, dravyANi kramapariNAmeneyrati dravyaiH kramapariNAmenAryanta iti
vA arthAH paryAyAH . yathA hi suvarNa.n pItatAdIn guNAn kuNDalAdI.nshcha paryAyAniyarti tairaryamANa.n
vA artho dravyasthAnIya.n, yathA cha suvarNamAshrayatveneyrati tenAshrayabhUtenAryamANA vA arthAH
TIkA : — dravya, guN aur paryAyo.nme.n abhidheyabhed hone par bhI abhidhAnakA abhed
honese ve ‘artha’ hai.n [arthAt dravyo.n, guNo.n aur paryAyo.nme.n vAchyakA bhed hone par bhI vAchakame.n
bhed na da.nkhe.n to ‘artha’ aise ek hI vAchak (-shabda) se ye tIno.n pahichAne jAte hai.n ] . usame.n
(in dravyo.n, guNo.n aur paryAyo.nme.nse), jo guNo.nko aur paryAyo.nko prApta karate hai.n — pahu.Nchate hai.n
athavA jo guNo.n aur paryAyo.nke dvArA prApta kiye jAte hai — pahu.Nche jAte hai.n aise 1‘artha’ ve dravya
hai.n, jo dravyo.nko Ashrayake rUpame.n prApta karate hai.n — pahu.Nchate hai.n – athavA jo AshrayabhUt dravyo.nke dvArA
prApta kiye jAte hai.n — pahu.Nche jAte hai.n aise ‘artha’ ve guN hai.n, jo dravyo.nko kramapariNAmase prApta karate
— pahu.Nchate hai.n athavA jo dravyo.nke dvArA kramapariNAmase (kramashaH honevAle pariNAmake kAraN)
prApta kiye jAte hai.n — pahu.Nche jAte hai.n aise ‘artha’ ve paryAy hai .
jaise dravyasthAnIy (-dravyake samAn, dravyake dR^iShTAntarUp) suvarNa, pIlApan ityAdi
guNo.nko aur kuNDal ityAdi paryAyo.nko prApta karatA hai – pahu.NchatA hai athavA (suvarNa) unake dvArA
(-pIlApanAdi guNo.n aur kuNDalAdi paryAyo.n dvArA) prApta kiyA jAtA hai — pahu.NchA jAtA hai
isaliye dravyasthAnIy suvarNa ‘artha’ hai, jaise pIlApan ityAdi guN suvarNako Ashrayake rUpame.n
prApta karate hai.n — pahu.Nchate hai.n athavA (ve) AshrayabhUt suvarNake dvArA prApta kiye jAte hai.n — pahu.Nche
jAte hai.n isaliye pIlApan ityAdi guN ‘artha’ hai.n; aur jaise kuNDal ityAdi paryAye.n suvarNako
kahAnajainashAstramAlA ]
j~nAnatattva -praj~nApan
149
tathAhi — atraiv dehe nishchayanayen shuddhabuddhaikasvabhAvaH paramAtmAsti . kasmAddhetoH . nirvikArasvasa.nvedan-
pratyakShatvAt sukhAdivat iti, tathaivAnye.api padArthA yathAsa.nbhavamAgamAbhyAsabalotpannapratyakSheNAnumAnen vA
j~nAyante . tato mokShArthinA bhavyenAgamAbhyAsaH kartavya iti tAtparyam ..86.. ath dravyaguNaparyAyA-
NAmarthasa.nj~nA.n kathayati — davvANi guNA tesi.n pajjAyA aTThasaNNayA bhaNiyA dravyANi guNAsteShA.n dravyANA.n
paryAyAshcha trayo.apyarthasa.nj~nayA bhaNitAH kathitA arthasa.nj~nA bhavantItyarthaH . tesu teShu triShu dravyaguNaparyAyeShu
madhye guNapajjayANa.n appA guNaparyAyANA.n sa.nba.ndhI AtmA svabhAvaH . kaH iti pR^iShTe . davva tti
uvadeso dravyamev svabhAv ityupadeshaH, athavA dravyasya kaH svabhAv iti pR^iShTe guNaparyAyANAmAtmA
1. ‘R^i’ dhAtume.nse ‘artha’ shabda banA hai . ‘R^i’ arthAt pAnA, prApta karanA, pahu.NchanA, jAnA . ‘artha’ arthAt
(1) jo pAye – prApta kare – pahu.Nche, athavA (2) jise pAyA jAye – prApta kiyA jAye – pahu.NchA jAye .