na khalu dravyairdravyAntarANAmArambhaH, sarvadravyANA.n svabhAvasiddhatvAt . svabhAvasiddhatva.n tu
teShAmanAdinidhanatvAt . anAdinidhana.n hi na sAdhanAntaramapekShate . guNaparyAyAtmAnamAtmanaH
svabhAvamev mUlasAdhanamupAdAy svayamev siddhasiddhimadbhUta.n vartate . yattu dravyairArabhyate na tad
dravyAntara.n, kAdAchitkatvAt sa paryAyaH, dvayaNukAdivanmanuShyAdivachcha . dravya.n punaranavadhi
trisamayAvasthAyi na tathA syAt . athaiva.n yathA siddha.n svabhAvat ev dravya.n, tathA sadityapi
tatsvabhAvat ev siddhamityavadhAryatAm, sattAtmanAtmanaH svabhAven niShpannaniShpattimadbhAv-
yuktatvAt . na cha dravyAdarthAntarabhUtA sattopapattimabhiprapadyate, yatastatsamavAyAttatsaditi syAt .
tatsadapi svabhAvat evetyAkhyAti — davva.n sahAvasiddha.n dravya.n paramAtmadravya.n svabhAvasiddha.n bhavati . kasmAt .
anAdyananten parahetunirapekSheN svataH siddhen kevalaj~nAnAdiguNAdhArabhUten sadAnandaikarUpasukhasudhArasaparam-
samarasIbhAvapariNatasarvashuddhAtmapradeshabharitAvasthen shuddhopAdAnabhUten svakIyasvabhAven niShpannatvAt .
yachcha svabhAvasiddha.n na bhavati taddravyamapi na bhavati . dvayaNukAdipudgalaskandhaparyAyavat
manuShyAdijIvaparyAyavachcha . saditi yathA svabhAvataH siddha.n taddravya.n tathA saditi sattAlakShaNamapi svabhAvat
kahAnajainashAstramAlA ]
j~neyatattva -praj~nApan
183
TIkA : — vAstavame.n dravyo.nse dravyAntaro.nkI utpatti nahI.n hotI, kyo.nki sarva dravya
svabhAvasiddha hai.n . (unakI) svabhAvasiddhatA to unakI anAdinidhanatAse hai; kyo.nki
1anAdinidhan sAdhanAntarakI apekShA nahI.n rakhatA . vah guNaparyAyAtmak aise apane svabhAvako
hI — jo ki mUl sAdhan hai use — dhAraN karake svayamev siddha huA vartatA hai .
jo dravyo.nse utpanna hotA hai vah to dravyAntar nahI.n hai, 2kAdAchitkapaneke kAraN paryAy
hai; jaise – dviaNuk ityAdi tathA manuShya ityAdi . dravya to anavadhi (maryAdA rahit) trisamay –
avasthAyI (trikAlasthAyI) honese utpanna nahI.n hotA .
ab isaprakAr – jaise dravya svabhAvase hI siddha hai usIprakAr ‘(vah) sat hai’ aisA bhI
usake svabhAvase hI siddha hai, aisA nirNay ho; kyo.nki sattAtmak aise apane svabhAvase
niShpanna hue bhAvavAlA hai ( – dravyakA ‘sat hai’ aisA bhAv dravyake sattAsvarUp svabhAvakA hI
banA huA hai) .
dravyase arthAntarabhUt sattA utpanna nahI.n hai (-nahI.n ban sakatI, yogya nahI.n hai) ki jisake
samavAyase vah (-dravya) ‘sat’ ho . (isIko spaShTa samajhAte hai.n ) : —
1. anAdinidhan = Adi aur antase rahit . (jo anAdiananta ho usakI siddhike liye anya sAdhanakI
AvashyakatA nahI.n hai .)
2. kAdAchitka = kadAchit – kisIsamay ho aisA; anitya .