na khalu sargaH sa.nhAramantareN, na sa.nhAro vA sargamantareN, na sR^iShTisa.nhArau sthiti-
mantareN, na sthitiH sargasa.nhAramantareN . ya ev hi sargaH sa ev sa.nhAraH, ya ev sa.nhAraH
sa ev sargaH, yAvev sargasa.nhArau saiv sthitiH, yaiv sthitistAvev sargasa.nhArAviti . tathA hi —
ya ev kumbhasya sargaH sa ev mR^itpiNDasya sa.nhAraH, bhAvasya bhAvAntarAbhAvasvabhAvenAvabhAsanAt.h .
ya ev cha mR^itpiNDasya sa.nhAraH sa ev kumbhasya sargaH, abhAvasya bhAvAntarabhAvasvabhAvenAv-
bhAsanAt.h . yau cha kumbhapiNDayoH sargasa.nhArau saiv mR^ittikAyAH sthitiH, ❃vyatirekANAmanvayA-
sattAlakShaNvivaraNamukhyatayA dvitIyasthala.n gatam . athotpAdavyayadhrauvyANA.n parasparasApekShatva.n darshayati —
Na bhavo bha.ngavihINo nirdoShaparamAtmaruchirUpasamyaktvaparyAyasya bhav utpAdaH tadviparItamithyAtvaparyAyasya
bha~N.hga.n vinA na bhavati . kasmAt . upAdAnakAraNAbhAvAt, mR^itpiNDabha~N.hgAbhAve ghaTotpAd iv . dvitIya.n cha
kAraNa.n mithyAtvaparyAyabha~N.hgasya samyaktvaparyAyarUpeN pratibhAsanAt . tadapi kasmAt . ‘‘bhAvAntar-
svabhAvarUpo bhavatyabhAv’’ iti vachanAt . ghaTotpAdarUpeN mR^itpiNDabha~N.hga iv . yadi punarmithyAtvaparyAy-
bha~N.hgasya samyaktvopAdAnakAraNabhUtasyAbhAve.api shuddhAtmAnubhUtiruchirUpasamyaktvasyotpAdo bhavati,
tarhyupAdAnakAraNarahitAnA.n khapuShpAdInAmapyutpAdo bhavatu . na cha tathA . bha.ngo vA Natthi sa.nbhavavihINo
190pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
TIkA : — vAstavame.n 1sarga 2sa.nhArake binA nahI.n hotA aur sa.nhAr sargake binA nahI.n
hotA; 3sR^iShTi aur sa.nhAr 4sthiti (dhrauvya) ke binA nahI.n hote, sthiti sarga aur sa.nhArake binA
nahI.n hotI .
jo sarga hai vahI sa.nhAr hai, jo sa.nhAr hai vahI sarga hai; jo sarga aur sa.nhAr hai vahI sthiti
hai; jo sthiti hai vahI sarga aur sa.nhAr hai . vah isaprakAr : — jo kumbhakA sarga hai vahI
5mR^itikApiNDakA sa.nhAr hai; kyo.nki bhAvakA bhAvAntarake abhAvasvabhAvase avabhAsan hai . (arthAt
bhAv anyabhAvake abhAvarUp svabhAvase prakAshit hai – dikhAI detA hai .) aur jo mR^ittikApiNDakA
sa.nhAr hai vahI kumbhakA sarga hai, kyo.nki abhAvakA bhAvAntarake bhAvasvabhAvase avabhAsan hai;
(arthAt nAsh anyabhAvake utpAdarUp svabhAvase prakAshit hai .)
aur jo kumbhakA sarga aur piNDakA sa.nhAr hai vahI mR^ittikAkI sthiti hai, kyo.nki
❃‘vyatirekamukhen.....kramaNAt’ ke sthAn par nimna prakAr pATh chAhiye aisA lagatA hai,
‘‘vyatirekANAmanvayAnatikramaNAt . yaiv cha mR^ittikAyAH sthitistAvev kumbhapiNDayoH sargasa.nhArau,
vyatirekamukhenaivAnvayasya prakAshanAt .’’ hindI anuvAd is sa.nshodhit pAThAnusAr kiyA hai .
1. sarga = utpAd, utpatti . 2. sa.nhAr = vyay, nAsh .
3. sR^iShTi = utpatti . 4. sthiti = sthit rahanA; dhruv rahanA, dhrauvya .
5. mR^ittikApiNDa = miTTIkA piNDa .