ih hi yo nAm vastuno janmakShaNaH sa janmanaiv vyAptatvAt sthitikShaNo nAshakShaNashcha na bhavati; yashcha sthitikShaNaH sa khalUbhayorantarAladurlalitatvAjjanmakShaNo nAshakShaNashcha na bhavati; yashcha nAshakShaNaH sa tUtpadyAvasthAy cha nashyato janmakShaNaH sthitikShaNashcha na bhavati; — ityutpAdAdInA.n vitarkyamANaH kShaNabhedo hR^idayabhUmimavatarati . avataratyeva.n yadi dravyamAtma- naivotpadyate AtmanaivAvatiShThate Atmanaiv nashyatItyabhyupagamyate . tattu nAbhyupagatam . paryAyANA- dravyArthikanayen sarva.n dravya.n bhavati . pUrvoktotpAdAditrayasya tathaiv svasa.nvedanaj~nAnAdiparyAyatrayasya chAnugatAkAreNAnvayarUpeN yadAdhArabhUta.n tadanvayadravya.n bhaNyate, tadviShayo yasya sa bhavatyanvayadravyArthikanayaH . yatheda.n j~nAnAj~nAnaparyAyadvaye bha~N.hgatraya.n vyAkhyAta.n tathApi sarvadravyaparyAyeShu yathAsa.nbhava.n j~nAtavyamitya- bhiprAyaH ..101.. athotpAdAdInA.n punarapi prakArAntareN dravyeN sahAbheda.n samarthayati samayabheda.n cha nirAkaroti — samaveda.n khalu davva.n samavetamekIbhUtamabhinna.n bhavati khalu sphu Tam . kim . Atmadravyam . kaiH sah . sa.nbhavaThidiNAsasaNNidaTThehi.n samyaktvaj~nAnapUrvakanishchalanirvikAranijAtmAnubhUtilakShaNavItarAgachAritra- paryAyeNotpAdaH tathaiv rAgAdiparadravyaikatvapariNatirUpachAritraparyAyeN nAshastadubhayAdhArAtmadravyatvAvasthA-
anvayArtha : — [dravya.n ] dravya [ekasmin cha ev samaye ] ek hI samayame.n [sa.nbhavasthitinAshasa.nj~nitArthaiH ] utpAd, sthiti aur nAsh nAmak 1artho.nke sAth [khalu ] vAstavame.n [samaveta.n ] 2samavet (ekamek) hai; [tasmAt ] isaliye [tat tritaya.n ] yah 3tritay [khalu ] vAstavame.n [dravya.n ] dravya hai ..102..
TIkA : — (pratham sha.nkA upasthit kI jAtI hai : — ) yahA.N, (vishvame.n) vastukA jo janmakShaN hai vah janmase hI vyApta honese sthitikShaN aur nAshakShaN nahI.n hai, (-vah pR^ithak hI hotA hai); jo sthitikShaN ho vah dono.nke antarAlame.n (utpAdakShaN aur nAshakShaNake bIch) dR^i.DhtayA rahatA hai, isaliye (vah) janmakShaN aur nAshakShaN nahI.n hai; aur jo nAshakShaN hai vah, – vastu utpanna hokar aur sthir rahakar phi ra nAshako prApta hotI hai isaliye, – janmakShaN aur sthitikShaN nahI.n hai; — isaprakAr tarka pUrvak vichAr karane par utpAdAdikA kShaNabhed hR^idayabhUmime.n utaratA hai (arthAt utpAd, vyay aur dhrauvyakA samay
196pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1. artha = padArtha (87 vI.n gAthAme.n samajhAyA gayA hai, tadnusAr paryAy bhI artha hai .)
2. samavet = samavAyavAlA, tAdAtmyasahit ju.DA huvA, ekamek .
3. tritay = tInakA samudAy . (utpAd, vyay aur dhrauvya, in tIno.nkA samudAy vAstavame.n dravya hI hai .)