mevotpAdAdayaH, kutaH kShaNabhedaH . tathA hi — yathA kulAladaNDachakrachIvarAropyamANasa.nskAr- sannidhau ya ev vardhamAnasya janmakShaNaH, sa ev mR^itpiNDasya nAshakShaNaH, sa ev cha koTidvayAdhi- rUDhasya mR^ittikAtvasya sthitikShaNaH, tathA antara.ngabahira.ngasAdhanAropyamANasa.nskArasannidhau ya evottaraparyAyasya janmakShaNaH, sa ev prAktanaparyAyasya nAshakShaNaH, sa ev cha koTidvayAdhirUDhasya dravyatvasya sthitikShaNaH . yathA cha vardhamAnamR^itpiNDamR^ittikAtveShu pratyekavartInyutpAdavyayadhrauvyANi trisvabhAvasparshinyA.n mR^ittikAyA.n sAmastyenaikasamay evAvalokyante, tathA uttaraprAktan- rUpaparyAyeN sthitirityuktalakShaNasa.nj~nitvotpAdavyayadhrauvyaiH sah . tarhi ki.n bauddhamatavadbhinnabhinnasamaye traya.n bhaviShyati . naivam . ekkammi chev samaye a~N.hgulidravyasya vakraparyAyavatsa.nsArijIvasya maraNakAle R^ijugativat kShINakaShAyacharamasamaye kevalaj~nAnotpattivadayogicharamasamaye mokShavachchetyekasminsamay ev . tamhA davva.n khu tattidaya.n yasmAtpUrvoktaprakAreNaikasamaye bha~N.hgatrayeN pariNamati tasmAtsa.nj~nAlakShaNaprayojanAdibhede.api pradeshA- nAmabhedAttrayamapi khu sphu Ta.n dravya.n bhavati . yatheda.n chAritrAchAritraparyAyadvaye bha~N.hgatrayamabheden darshita.n tathA bhinna -bhinna hotA hai, ek nahI.n hotA, — aisI bAt hR^idayame.n jamatI hai .)
(yahA.N uparokta sha.nkAkA samAdhAn kiyA jAtA hai : — isaprakAr utpAdAdikA kShaNabhed hR^idayabhUmime.n tabhI utar sakatA hai jab yah mAnA jAy ki ‘dravya svaya.n hI utpanna hotA hai, svaya.n hI dhruv rahatA hai aur svaya.n hI nAshako prApta hotA hai !’ kintu aisA to mAnA nahI.n gayA hai; (kyo.nki yah svIkAr aur siddha kiyA gayA hai ki) paryAyo.nke hI utpAdAdi hai.n; (tab phi ra) vahA.N kShaNabhed -kahA.Nse ho sakatA hai ? yah samajhate hai.n : —
jaise kumhAr, daNDa, chakra aur DorI dvArA Aropit kiye jAnevAle sa.nskArakI upasthitime.n jo rAmapAtrakA janmakShaN hotA hai vahI mR^ittikApiNDakA nAshakShaN hotA hai, aur vahI dono.n 1koTiyo.nme.n rahanevAlA miTTIpanakA sthitikShaN hotA hai; isIprakAr antara.ng aur bahira.ng sAdhano.n dvArA kiye jAnevAle sa.nskAro.nkI upasthitime.n, jo uttar paryAyakA janmakShaN hotA hai vahI pUrva paryAyakA nAsh kShaN hotA hai, aur vahI dono.n koTiyo.nme.n rahanevAle dravyatvakA sthitikShaN hotA hai .
aur jaise rAmapAtrame.n, mR^ittikApiNDame.n aur miTTIpaname.n utpAd, vyay aur dhrauvya pratyek rUpame.n (pratyek pR^ithak pR^ithak) vartate hone par bhI trisvabhAvasparshI mR^ittikAme.n ve sampUrNatayA (sabhI ek sAth) ek samayame.n hI dekhe jAte hai.n; isIprakAr uttar paryAyame.n, pUrva paryAyame.n aur dravyatvame.n utpAd, vyay aur dhrauvya pratyekatayA (ek -ek) pravartamAn hone par bhI
1. koTi = prakAr (miTTIpan to piNDarUp tathA rAmapAtrarUp – dono.n prakAro.nme.n vidyamAn hai .)