ih hi yathA kilaikastryaNukaH samAnajAtIyo.anekadravyaparyAyo vinashyatyanyashchaturaNukaH
prajAyate, te tu trayashchatvAro vA pudgalA avinaShTAnutpannA evAvatiShThante, tathA sarve.api
samAnajAtIyA dravyaparyAyA vinashyanti prajAyante cha, samAnajAtIni dravyANi tvavinaShTAnu-
tpannAnyevAvatiShThante . yathA chaiko manuShyatvalakShaNo.asamAnajAtIyo dravyaparyAyo vinashyatyanya-
stridashatvalakShaNaH prajAyate, tau cha jIvapudgalau avinaShTAnutpannAvevAvatiShThete, tathA
sarve.apyasamAnajAtIyA dravyaparyAyA vinashyanti prajAyante cha, asamAnajAtIni dravyANi
tvavinaShTAnutpannAnyevAvatiShThante . evamAtmanA dhruvANi dravyaparyAyadvAreNotpAdavyayIbhUtAnyutpAd-
vyayadhrauvyANi dravyANi bhavanti ..103..
kahAnajainashAstramAlA ]
j~neyatattva -praj~nApan
199
paramAtmAvAptirUpaH svabhAvadravyaparyAyaH . pajjao vayadi aNNo paryAyo vyeti vinashyati . katha.nbhUtaH . anyaH
pUrvoktamokShaparyAyAdbhinno nishchayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhirUpasyaiv mokShaparyAyasyopAdAnakAraNabhUtaH .
kasya sa.nbandhI paryAyaH . davvassa paramAtmadravyasya . ta.n pi davva.n tadapi paramAtmadravya.n Nev paNaTTha.n Na uppaNNa.n
shuddhadravyArthikanayen naiv naShTa.n na chotpannam . athavA sa.nsArijIvApekShayA devAdirUpo vibhAvadravyaparyAyo
jAyate manuShyAdirUpo vinashyati tadev jIvadravya.n nishchayen na chotpanna.n na cha vinaShTa.n, pudgaladravya.n vA
dvayaNukAdiska ndharUpasvajAtIyavibhAvadravyaparyAyANA.n vinAshotpAde.api nishchayen na chotpanna.n na cha
vinaShTamiti . tataH sthita.n yataH kAraNAdutpAdavyayadhrauvyarUpeN dravyaparyAyANA.n vinAshotpAde.api dravyasya
TIkA : — yahA.N (vishvame.n) jaise ek tri -aNuk samAnajAtIy anek dravyaparyAy vinaShTa
hotI hai aur dUsarI 1chaturaNuk (samAnajAtIy anek dravyaparyAy) utpanna hotI hai; parantu ve tIn
yA chAr pudgal (paramANu) to avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n ( – dhruv hai.n ); isIprakAr sabhI
samAnajAtIy dravyaparyAye.n vinaShTa hotI hai.n aur utpanna hotI hai.n, kintu samAnajAtIy dravya to
avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n (-dhruv hai.n ) .
aur, jaise ek manuShyatvasvarUp asamAnajAtIy dravya -paryAy vinaShTa hotI hai aur dUsarI
devatvasvarUp (asamAnajAtIy dravyaparyAy) utpanna hotI hai, parantu vah jIv aur pudgal to
avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n, isIprakAr sabhI asamAnajAtIy dravya -paryAye.n vinaShTa ho jAtI
hai.n aur utpanna hotI hai.n, parantu asamAnajAtIy dravya to avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n .
is prakAr apanese (2dravyarUpase) dhruv aur dravyaparyAyo.n dvArA utpAd -vyayarUp aise
dravya utpAd -vyay -dhrauvya hai.n ..103..
1. chaturaNuk = chAr aNuo.nkA (paramANuo.nkA) banA huA ska.ndh .
2. ‘dravya’ shabda mukhyatayA do artho.nme.n prayukta hotA hai : (1) ek to sAmAnya – visheShake piNDako arthAt
vastuko dravya kahA jAtA hai; jaise – ‘dravya utpAd -vyay -dhrauvyasvarUp hai’; (2) dUsare – vastuke sAmAnya
a.nshako bhI dravya kahA jAtA hai; jaise – ‘dravyArthik nay’ arthAt sAmAnyA.nshagrAhI nay . jahA.N jo artha ghaTit
hotA ho vahA.N vah artha samajhanA chAhiye .