kilAshritya vartinI nirguNaikaguNasamuditA visheShaNa.n vidhAyikA vR^ittisvarUpA cha sattA bhavati,
na khalu tadanAshritya varti guNavadanekaguNasamudita.n visheShya.n vidhIyamAna.n vR^ittimatsvarUpa.n cha dravya.n
bhavati; yattu kilAnAshritya varti guNavadanekaguNasamudita.n visheShya.n vidhIyamAna.n vR^ittimatsvarUpa.n cha
dravya.n bhavati, na khalu sAshritya vartinI nirguNaikaguNasamuditA visheShaNa.n vidhAyikA vR^ittisvarUpA
cha sattA bhavatIti tayostadbhAvasyAbhAvaH . at ev cha sattAdravyayoH katha.nchidanarthAntaratve.api
sa.nj~nAdirUpeN tanmaya.n na bhavati . kadhamega.n tanmayatva.n hi kilaikatvalakShaNa.n . sa.nj~nAdirUpeN tanmayatvAbhAve
kathamekatva.n, ki.ntu nAnAtvamev . yatheda.n muktAtmadravye pradeshAbhede.api sa.nj~nAdirUpeN nAnAtva.n kathita.n tathaiv
206pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1nirguN, ek guNakI banI huI, 2visheShaN 3vidhAyak aur 4vR^ittisvarUp jo sattA hai vah
kisIke Ashrayake binA rahanevAlA, guNavAlA, anek guNo.nse nirmit, 5visheShya, 6vidhIyamAn
aur 7vR^ittimAnasvarUp aisA dravya nahI.n hai, tathA jo kisIke Ashrayake binA rahanevAlA,
guNavAlA, anek guNo.nse nirmit, visheShya, vidhIyamAn aur vR^ittimAnasvarUp aisA dravya hai vah
kisIke Ashrit rahanevAlI, nirguN, ek guNase nirmit, visheShaN, vidhAyak aur vR^ittisvarUp
aisI sattA nahI.n hai, isaliye unake tadbhAvakA abhAv hai . aisA honese hI, yadyapi, sattA aur
dravyake katha.nchit anarthAntaratva (-abhinnapadArthatva, ananyapadArthatva) hai tathApi unake sarvathA
1. nirguN = guNarahit [sattA nirguN hai, dravya guNavAlA hai . jaise Am varNa, ga.ndh sparshAdi guNayukta hai, kintu
varNaguN kahI.n ga.ndh, sparsha yA anya kisI guNavAlA nahI.n hai, kyo.nki na to varNa sU.nghA jAtA hai aur na
sparsha kiyA jAtA hai . aur jaise AtmA j~nAnaguNavAlA, vIryaguNavAlA ityAdi hai, parantu j~nAnaguN kahI.n
vIryaguNavAlA yA anya kisI guNavAlA nahI.n hai; isIprakAr dravya ananta guNo.nvAlA hai, parantu sattA guNavAlI
nahI.n hai . (yahA.N, jaise daNDI daNDavAlA hai usIprakAr dravyako guNavAlA nahI.n samajhanA chAhiye; kyo.nki daNDI
aur daNDame.n pradeshabhed hai, kintu dravya aur guN abhinnapradeshI hai.n . ]
2. visheShaN = visheShatA; lakShaN; bhedak dharma .3. vidhAyak = vidhAn karanevAlA; rachayitA .
4. vR^itti = honA, astitva, utpAd -vyay -dhrauvya .
5. visheShya = visheShatAko dhAraN karanevAlA padArtha; lakShya; bhedya padArtha — dharmI . [jaise miThAs, saphe dI,
sachikkaNatA Adi mishrIke visheSh guN hai.n, aur mishrI in visheSh guNo.nse visheShit hotI huI arthAt un
visheShatAo.nse j~nAt hotI huI, un bhedo.nse bhedit hotI huI ek padArtha hai; aur jaise j~nAn, darshan, chAritra,
vIrya ityAdi AtmAke visheShaN hai aur AtmA un visheShaNo.nse visheShit hotA huA (lakShit, bhedit,
pahachAnA jAtA huA) padArtha hai, usIprakAr sattA visheShaN hai aur dravya visheShya hai . (yahA.N yah nahI.n bhUlanA
chAhiye ki visheShya aur visheShaNo.nke pradeshabhed nahI.n hai.n .)
6. vidhIyamAn = rachit honevAlA . (sattA ityAdi guN dravyake rachayitA hai aur dravya unake dvArA rachA jAnevAlA
padArtha hai .)
7. vR^ittimAn = vR^ittivAlA, astitvavAlA, sthir rahanevAlA . (sattA vR^ittisvarUp arthAt astisvarUp hai aur
dravya astitva rahanesvarUp hai .)