saddravya.n sa.nshcha guNaH sa.nshchaiv cha paryAy iti vistAraH .
yaH khalu tasyAbhAvaH sa tadabhAvo.atadbhAvaH ..107..
yathA khalveka.n muktAphalasragdAm hAr iti sUtramiti muktAphalamiti tredhA vistAryate,
tathaika.n dravya.n dravyamiti guN iti paryAy iti tredhA vistAryate . yathA chaikasya
muktAphalasragdAmnaH shuklo guNaH shuklo hAraH shukla.n sUtra.n shukla.n muktAphalamiti tredhA
vistAryate, tathaikasya dravyasya sattAguNaH saddravya.n sadguNaH satparyAy iti tredhA vistAryate .
yathA chaikasmin muktAphalasragdAmni yaH shuklo guNaH sa na hAro na sUtra.n na muktAphala.n
yashcha hAraH sUtra.n muktAphala.n vA sa na shuklo guN itItaretarasya yastasyAbhAvaH sa tadabhAv-
lakShaNo.atadbhAvo.anyatvanibandhanabhUtaH, tathaikasmin dravye yaH sattAguNastanna dravya.n nAnyo guNo
sthAnIyo yo.asau shuklaguNaH sa pradeshAbheden ki.n ki.n bhaNyate . shuklo hAr iti shukla.n sUtramiti
shukla.n muktAphalamiti bhaNyate, yashcha hAraH sUtra.n muktAphala.n vA taistribhiH pradeshAbheden shuklo guNo
bhaNyat iti tadbhAvasya lakShaNamidam . tadbhAvasyeti ko.arthaH . hArasUtramuktAphalAnA.n shuklaguNen sah
tanmayatva.n pradeshAbhinnatvamiti . tathA muktAtmapadArthe yo.asau shuddhasattAguNaH sa pradeshAbheden ki.n ki.n
bhaNyate . sattAlakShaNaH paramAtmapadArtha iti sattAlakShaNaH kevalaj~nAnAdiguN iti sattAlakShaNaH siddhaparyAy
208pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
anvayArtha : — [sat dravya.n ] ‘sat dravya’ [sat cha guNaH ] ‘sat guN’ [cha ] aur
[sat cha ev paryAyaH ] ‘sat paryAy’ — [iti ] is prakAr [vistAraH ] (sattAguNakA)
vistAr hai . [yaH khalu ] (uname.n paraspar) jo [tasya abhAvaH ] ‘usakA abhAv’ arthAt
‘usarUp honekA abhAv’ hai [saH ] vah [tadbhAvaH ] ‘tad -abhAv’ [atadbhAvaH ] arthAt
atadbhAv hai ..107..
TIkA : — jaise ek 1motiyo.nkI mAlA ‘hAr’ke rUpame.n, ‘sUtra’ (dhAgA) ke rUpame.n
aur ‘motI’ ke rUpame.n — (tridhA) tIn prakArase vistArit kI jAtI hai, usIprakAr ek ‘dravya,’
dravyake rUpame.n, ‘guN’ke rUpame.n aur ‘paryAy’ke rUpame.n — tIn prakArase vistArit kiyA
jAtA hai .
aur jaise ek motiyo.nkI mAlAkA shuklatva guN, ‘shukla hAr,’ ‘shukla dhAgA’, aur
‘shukla motI’, — aise tIn prakArase vistArit kiyA jAtA hai, usIprakAr ek dravyakA sattAguN
‘satdravya’, ‘satguN’, aur ‘satparyAy’, — aise tIn prakArase vistArit kiyA jAtA hai .
aur jis prakAr ek motiyo.nkI mAlAme.n jo shuklatvaguN hai vah hAr nahI.n hai, dhAgA
nahI.n hai yA motI nahI.n hai, aur jo hAr, dhAgA yA motI hai vah shuklatvaguN nahI.n hai; — isaprakAr
1 motiyo.nkI mAlA = motI kA hAr, mauktikamAlA .