na paryAyo yachcha dravyamanyo guNaH paryAyo vA sa na sattAguN itItaretarasya yastasyAbhAvaH
sa tadabhAvalakShaNo.atadbhAvo.anyatvanibandhanabhUtaH ..107..
iti bhaNyate . yashcha paramAtmapadArthaH kevalaj~nAnAdiguNaH siddhatvaparyAy iti taishcha tribhiH (pradeshAbheden ?)
shuddhasattAguNo bhaNyat iti tadbhAvasya lakShaNamidam . tadbhAvasyeti ko.arthaH . paramAtmapadArtha-
kevalaj~nAnAdiguNasiddhatvaparyAyANA.n shuddhasattAguNen sah sa.nj~nAdibhede.api pradeshaistanmayatvamiti . jo khalu
tassa abhAvo yastasya pUrvoktalakShaNatadbhAvasya khalu sphu Ta.n sa.nj~nAdibhedavivakShAyAmabhAvaH so tadabhAvo sa
pUrvoktalakShaNastadabhAvo bhaNyate . sa cha tadabhAvaH ki.n bhaNyate . atabbhAvo na tadbhAvastanmayatvam ki.nch
atadbhAvaH sa.nj~nAlakShaNaprayojanAdibhedaH ityarthaH . tadyathA — yathA muktAphalahAre yo.asau shuklaguNastadvAchake na
shuklamityakSharadvayen hAro vAchyo na bhavati sUtra.n vA muktAphala.n vA, hArasUtramuktAphalashabdaishcha shuklaguNo
vAchyo na bhavati . eva.n paraspara.n pradeshAbhede.api yo.asau sa.nj~nAdibhedaH sa tasya pUrvokta lakShaN-
tadbhAvasyAbhAvastadabhAvo bhaNyate . sa cha tadabhAvaH punarapi ki.n bhaNyate . atadbhAvaH sa.nj~nA-
lakShaNaprayojanAdibhed iti . tathA muktajIve yo.asau shuddhasattAguNastadvAchaken sattAshabden muktajIvo
kahAnajainashAstramAlA ]
j~neyatattva -praj~nApan
209
pra. 27
ek -dUsareme.n jo ‘usakA abhAv’ arthAt ‘tadrUp honekA abhAv’ hai vah ‘tad -abhAv’ lakShaN
‘atadbhAv’ hai, jo ki anyatvakA kAraN hai . isIprakAr ek dravyame.n jo sattAguN hai vah dravya
nahI.n hai, 1anyaguN nahI.n hai, yA paryAy nahI.n hai; aur jo dravya anya guN yA paryAy hai vah sattAguN
— isaprakAr ek -dUsareme.n jo ‘usakA abhAv’ arthAt ‘tadrUp honekA abhAv’ hai vah
2‘tad -abhAv’ lakShaN ‘atadbhAv’ hai jo ki anyatvakA kAraN hai .
bhAvArtha : — ek AtmAkA vistArakathaname.n ‘Atmadravya’ke rUpame.n ‘j~nAnAdiguN’ ke
rUpame.n aur ‘siddhatvAdi paryAy’ ke rUpame.n — tIn prakArase varNan kiyA jAtA hai . isIprakAr
sarva dravyo.nke sambandhame.n samajhanA chAhiye .
aur ek AtmAke astitva guNako ‘sat Atmadravya’, sat j~nAnAdiguN’ aur ‘sat
siddhatvAdi paryAy’ — aise tIn prakArase vistArit kiyA jAtA hai; isIprakAr sabhI dravyo.nke
sambandhame.n samajhanA chAhiye .
aur ek AtmAkA jo astitva guN hai vah Atmadravya nahI.n hai, (sattA guNake binA)
j~nAnAdiguN nahI.n hai, yA siddhatvAdi paryAy nahI.n hai; aur jo Atmadravya hai, (astitvake sivAy)
j~nAnAdiguN hai yA siddhatvAdi paryAy hai vah astitva guN nahI.n hai — isaprakAr uname.n paraspar atadbhAv
hai, jisake kAraN uname.n anyatva hai . isIprakAr sabhI dravyo.nke sambandhame.n samajhanA chAhiye .
1. anyaguN = sattA ke atirikta dUsarA koI bhI guN .
2. tad -abhAv = usakA abhAv; (tad -abhAv = tasya abhAvaH) tadbhAv atadbhAvakA lakShaN (svarUp) hai;
atadbhAv anyatvakA kAraN hai .