ekasmindravye yad dravya.n guNo na tadbhavati, yo guNaH sa dravya.n na bhavatItyeva.n yad dravyasya guNarUpeN guNasya vA dravyarUpeN tenAbhavana.n so.atadbhAvaH, etAvataivAnyatvavyavahArasiddheH . na punardravyasyAbhAvo guNo guNasyAbhAvo dravyamityeva.nlakShaNo.abhAvo.atadbhAvaH . eva.n satyekadravya- syAnekatvamubhayashUnyatvamapoharUpatva.n vA syAt . tathA hi — yathA khalu chetanadravyasyAbhAvo- .achetanadravyamachetanadravyasyAbhAvashchetanadravyamiti tayoranekatva.n, tathA dravyasyAbhAvo guNo guNasyAbhAvo dravyamityekasyApi dravyasyAnekatva.n syAt . yathA suvarNasyAbhAve suvarNatvasyA- bhAvaH suvarNatvasyAbhAve suvarNasyAbhAv ityubhayashUnyatva.n, tathA dravyasyAbhAve guNasyAbhAvo yo.api guNaH sa na tattva.n dravyamarthataH paramArthataH, yaH shuddhasattAguNaH sa muktAtmadravya.n na bhavati . shuddhasattAshabden muktAtmadravya.n vAchya.n na bhavatItyarthaH . eso hi atabbhAvo eSh uktalakShaNo hi sphu TamatadbhAvaH . uktalakShaN iti ko.arthaH . guNaguNinoH sa.nj~nAdibhede.api pradeshabhedAbhAvaH . Nev abhAvo tti NiddiTTho naivAbhAv iti nirdiShTaH . naiv abhAv iti ko.arthaH . yathA sattAvAchakashabden muktAtma- dravya.n vAchya.n na bhavati tathA yadi sattApradeshairapi sattAguNAtsakAshAdbhinna.n bhavati tadA yathA
TIkA : — ek dravyame.n, jo dravya hai vah guN nahI.n hai, jo guN hai vah dravya nahI.n hai; — isaprakAr jo dravyakA guNarUpase abhavan (-na honA) athavA guNakA dravyarUpase abhavan vah atadbhAv hai; kyo.nki itanese hI anyatvavyavahAr (-anyatvarUp vyavahAr) siddha hotA hai . parantu dravyakA abhAv guN hai, guNakA abhAv dravya hai; — aise lakShaNavAlA abhAv vah atadbhAv nahI.n hai . yadi aisA ho to (1) ek dravyako anekatva A jAyagA, (2) ubhayashUnyatA (dono.nkA abhAv) ho jAyagI, athavA (3) apoharUpatA A jAyagI . isI ko samajhAte hai.n : —
(dravyakA abhAv vah guN hai aur guNakA abhAv vah dravya; vah aisA mAnane par pratham doSh is prakAr AyagA : — )
(1) jaise chetanadravyakA abhAv vah achetan dravya hai, achetanadravyakA abhAv vah chetanadravya hai, — isaprakAr unake anekatva (dvitva) hai, usIprakAr dravyakA abhAv vah guN, guNakA abhAv vah dravya — isaprakAr ek dravyake bhI anekatva A jAyagA . (arthAt dravyake ek honepar bhI usake anekatvakA prasa.ng A jAyagA .)
(athavA ubhayashUnyatvarUp dUsarA doSh is prakAr AtA hai : — )
(2) jaise suvarNake abhAv hone par suvarNatvakA abhAv ho jAtA hai aur suvarNatvakA abhAv hone par suvarNakA abhAv ho jAtA hai, — isaprakAr ubhayashUnyatva – dono.nkA abhAv ho jAtA hai; usIprakAr dravyakA abhAv hone par guNakA abhAv aur guNakA abhAv hone par dravyakA abhAv ho jAyagA; — isaprakAr ubhayashUnyatA ho jAyagI . (arthAt