astIti cha nAstIti cha bhavatyavaktavyamiti punardravyam .
paryAyeN tu kenachit.h tadubhayamAdiShTamanyadvA ..115..
syAdastyev 1, syAnnAstyev 2, syAdavaktavyamev 3, syAdastinAstyev 4, syAd-
styavaktavyamev 5, syAnnAstyavaktavyamev 6, syAdastinAstyavaktavyameveti 7, svarUpeN 1,
pararUpeN 2, svapararUpayaugapadyen 3, svapararUpakra meN 4, svarUpasvapararUpayaugapadyAbhyA.n 5,
pararUpasvapararUpayaugapadyAbhyA.n 6, svarUpapararUpasvapararUpayaugapadyaiH 7, AdishyamAnasya svarUpeN
ko.arthaH . katha.nchit . katha.nchitko.arthaH . vivakShitaprakAreN svadravyAdichatuShTayen . tachchatuShTaya.n shuddha-
jIvaviShaye kathyate . shuddhaguNaparyAyAdhArabhUta.n shuddhAtmadravya.n dravya.n bhaNyate, lokAkAshapramitAH
shuddhAsa.nkhyeyapradeshAH kShetra.n bhaNyate, vartamAnashuddhaparyAyarUpapariNato vartamAnasamayaH kAlo bhaNyate,
shuddhachaitanya.n bhAvashchetyuktalakShaNadravyAdichatuShTay iti prathamabha~N.hgaH 1 . Natthi tti ya syAnnAstyev . syAditi
226pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
anvayArtha : — [dravya.n ] dravya [asti iti cha ] kisI paryAyase ‘asti’, [nAsti
iti cha ] kisI paryAyase ‘nAsti’ [punaH ] aur [avaktavyam iti bhavati ] kisI
paryAyase ‘avaktavya’ hai, [kenachit paryAyeN tu tadubhaya.n ] aur kisI paryAyase ‘asti-
nAsti’ [vA ] athavA [anyat AdiShTam ] kisI paryAyase anya tIn bha.ngarUp kahA
gayA hai ..115..
TIkA : — dravya (1) svarUpApekShAse ‘syAt asti’; (2) pararUpakI apekShAse
‘syAt nAsti’; (3) svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt 2avaktavya’;
(4) svarUp -pararUpake kramakI apekShAse ‘syAt asti -nAsti’; (5) svarUpakI aur
svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt asti -avaktavya’; (6) pararUpakI aur
svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt nAsti’, avaktavya; aur (7) svarUpakI,
pararUpakI tathA svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt asti -nAsti -avaktavya’ hai .
1. ‘syAt’ = katha.nchit; kisIprakAr; kisI apekShAse . (pratyek dravya svachatuShTayakI apekShAse — svadravya,
svakShetra, svakAl aur svabhAvakI apekShAse — ‘asti’ hai . shuddha jIvakA svachatuShTay isaprakAr hai : — shuddha
guN -paryAyo.nkA AdhArabhUt shuddhAtmadravya vah dravya hai; lokAkAshapramAN shuddha asa.nkhyapradesh vah kShetra hai, shuddha
paryAyarUpase pariNat vartamAn samay vah kAl hai, aur shuddha chaitanya vah bhAv hai .)
2. avaktavya = jo kahA na jA sake . (ek hI sAth svarUp tathA pararUpakI apekShAse dravya kathaname.n nahI.n
A sakatA, isaliye ‘avaktavya hai .)