asti hi dravyasya lokAlokatven visheShavishiShTatva.n svalakShaNasadbhAvAt . svalakShaNa.n hi lokasya ShaDdravyasamavAyAtmakatva.n, alokasya punaH kevalAkAshAtmakatvam . tatra sarvadravya- vyApini paramamahatyAkAshe yatra yAvati jIvapudgalau gatisthitidharmANau gatisthitI AskandataH tadgatisthitinibandhanabhUtau cha dharmA.adharmAvabhivyApyAvasthitau, sarvadravyavartanAnimittabhUtashcha kAlo nityadurlalitastattAvadAkAsha.n sheShANyasheShANi dravyANi chetyamIShA.n samavAy Atmatven svalakShaNa.n bhavatItyarthaH ..127.. ath lokAlokarUpeN padArthasya dvaividhyamAkhyAti — poggalajIvaNibaddho aNu- skandhabhedabhinnAH pudgalAstAvattathaivAmUrtatvAtIndriyaj~nAnamayatvanirvikAraparamAnandaikasukhamayatvAdilakShaNA jIvAshchettha.nbhUtajIvapudgalairnibaddhaH sa.nbaddho bhR^itaH pudgalajIvanibaddhaH . dhammAdhammatthikAyakAlaDDho dharmA- dharmAstikAyau cha kAlashcha dharmAdharmAstikAyakAlAstairADhayo bhR^ito dharmAdharmAstikAyakAlADhayaH . jo yaH eteShA.n pa~nchAnAmittha.nbhUtasamudAyo rAshiH samUhaH . vaTTadi vartate . kasmin . AgAse anantA- nantAkAshadravyasya madhyavartini lokAkAshe . so logo sa pUrvoktapa~nchAnA.n samudAyastadAdhArabhUta.n lokAkAsha.n cheti ShaDdravyasamUho loko bhavati . kva . savvakAle du sarvakAle tu . tadbahirbhUtamanantAnantAkAshamalok ityabhiprAyaH ..128.. ath dravyANA.n sakriyaniHkriyatven bheda.n darshayatItyekA pAtanikA, dvitIyA tu jIvapudgalayorarthavya~njanaparyAyau dvau sheShadravyANA.n tu
anvayArtha : — [AkAshe ] AkAshame.n [yaH ] jo bhAg [pudgalajIvanibaddhaH ] jIv aur pudgalase sa.nyukta [dharmAdharmAstikAyakAlADhayaH vartate ] tathA dharmAstikAy adharmAstikAy aur kAlase samR^iddha hai, [saH ] vah [sarvakAle tu ] sarvakAlame.n [lokaH ] lok hai . (sheSh keval AkAsh vah alok hai .)
TIkA : — vAstavame.n dravya lokatva aur alokatvake bhedase visheShavAn hai, kyo.nki apane -apane lakShaNo.nkA sadbhAv hai . lokakA svalakShaN ShaDdravyasamavAyAtmakapanA (-Chah dravyo.nkA samudAyasvarUpapanA) hai aur alokakA keval AkAshAtmakapanA (-mAtra AkAshasvarUpapanA) hai . vahA.N, sarva dravyo.nme.n vyApta hone vAle param mahAn AkAshame.n, jahA.N jitaneme.n gatisthiti dharmavAle jIv tathA pudgal gati -sthitiko prApta hote hai.n, (jahA.N jitaneme.n) unhe.n, gati -sthitime.n nimittabhUt dharma tathA adharma vyApta hokar rahate hai.n aur (jahA.N jitaneme.n) sarva dravyo.nko vartanAme.n nimittabhUt kAl sadA vartatA hai, vah utanA AkAsh tathA sheSh samasta
254pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-