gamyamAnatvAt . guNatve vA, na tAvadamUrtadravyaguNaH shabdaH, guNaguNinoravibhaktapradeshatvenaikavedan- vedyatvAdamUrtadravyasyApi shravaNendriyaviShayatvApatteH . paryAyalakShaNenotkhAtaguNalakShaNatvAnmUrtadravya- guNo.api na bhavati . paryAyalakShaNa.n hi kAdAchitkatva.n, guNalakShaNa.n tu nityatvam . tataH kAdAchitkatvotkhAtanityatvasya na shabdasyAsti guNatvam . yattu tatra nityatva.n tattadArambhak- pudgalAnA.n tadguNAnA.n cha sparshAdInAmev, na shabdaparyAyasyeti dR^iDhatara.n grAhyam . na cha pudgal- gAthAkathitakrameN paramANulakShaNasUkShmasvarUpAdeH pR^ithvIskandhalakShaNasthUlasvarUpaparyantasya cha . tathAhi — yathAnantaj~nAnAdichatuShTaya.n visheShalakShaNabhUta.n yathAsa.nbhava.n sarvajIveShu sAdhAraNa.n tathA varNAdichatuShTaya.n visheSh- lakShaNabhUta.n yathAsa.nbhava.n sarvapudgaleShu sAdhAraNam . yathaiv chAnantaj~nAnAdichatuShTaya.n muktajIve.atIndriyaj~nAn- viShayamanumAnagamyamAgamagamya.n cha, tathA shuddhaparamANudravye varNAdichatuShTayamapyatIndriyaj~nAnaviShayamanumAn- gamyamAgamagamya.n cha . yathA vAnantachatuShTayasya sa.nsArijIve rAgAdisnehanimitten karmabandhavashAdashuddhatva.n bhavati tathA varNAdichatuShTayasyApi snigdharUkShaguNanimitten dvi -aNukAdibandhAvasthAyAmashuddhatvam . yathA vAnantaj~nAnAdichatuShTayasya rAgAdisneharahitashuddhAtmadhyAnen shuddhatva.n bhavati tathA varNAdichatuShTayasyApi snigdhaguNAbhAve bandhane.asati paramANupudgalAvasthAyA.n shuddhatvamiti . saddo so poggalo yastu shabdaH sa
yadi shabdako (paryAy na mAnakar) guN mAnA jAy to vah kyo.n yogya nahI.n hai usakA samAdhAn : —
pratham to, shabda amUrta dravyakA guN nahI.n hai kyo.nki guN -guNIme.n abhinna pradeshapanA honese ve (guN -guNI) 1ek vedanase vedya honese amUrta dravyako bhI shravaNendriyakA viShayabhUtapanA A jAyagA .
(dUsare, shabdame.n) paryAyake lakShaNadvArA guNakA lakShaN utthApit honese shabda mUrta dravyakA guN bhI nahI.n hai . paryAyakA lakShaN kAdAchitkapanA (anityapanA) hai, aur guNakA lakShaN nityapanA hai; isaliye (shabdame.n) anityapanese nityapaneke utthApit honese (arthAt shabda kabhI- kabhI hI hotA hai, aur nitya nahI.n hai, isaliye) shabda vah guN nahI.n hai . jo vahA.N nityapanA hai vah use (shabdako) utpanna karanevAle pudgalo.nkA aur unake sparshAdik guNo.nkA hI hai, shabdaparyAyakA nahI.n — isaprakAr ati dR^i.DhtApUrvak grahaN karanA chAhiye .
1. ek vedanase vedya = ek j~nAnase j~nAt hone yogya (naiyAyik shabdako AkAshakA guN mAnate hai.n kintu yah mAnyatA apramAN hai . guN -guNIke pradesh abhinna hote hai.n, isaliye jis indriyase guN j~nAt hotA hai usIse guNI -bhI j~nAt honA chAhie . shabda karNendriyase jAnA jAtA hai, isaliye AkAsh bhI karNendriyase j~nAt honA chAhiye . kintu vah to kisI bhI indriyase j~nAt hotA nahI.n hai . isaliye shabda AkAshAdi amUrtik dravyo.nkA guN nahI.n hai .)