astitva.n hi tAvadutpAdavyayadhrauvyaikyAtmikA vR^ittiH . na khalu sA pradeshamantareN sUtryamANA kAlasya sa.nbhavati, yataH pradeshAbhAve vR^ittimadabhAvaH . sa tu shUnya ev, astitvasa.nj~nAyA vR^itterarthAntarabhUtatvAt . na cha vR^ittirev kevalA kAlo bhavitumarhati, vR^itterhi vR^ittimantamantareNAnupapatteH . upapattau vA kathamutpAdavyayadhrauvyaikyAtmakatvam . anAdyanta- nirantarAnekA.nshavashIkR^itaikAtmakatven pUrvapUrvA.nshapradhva.nsAduttarottarA.nshotpAdAdekAtmadhrauvyAditi chet; naivam . yasminna.nshe pradhva.nso yasmi.nshchotpAdastayoH sahapravR^ittyabhAvAt kutastyamaikyam . tathA pradhvastA.nshasya sarvathAstamitatvAdutpadyamAnA.nshasya vAsambhavitAtmalAbhatvAtpradhva.nsotpAdaikya- athotpAdavyayadhrauvyAtmakAstitvAvaShTambhen kAlasyaikapradeshatva.n sAdhayati — jassa Na sa.nti yasya padArthasya na santi na vidyante . ke . padesA pradeshAH . padesametta.n tu pradeshamAtramekapradeshapramANa.n punastadvastu tachchado NAdu.n tattvataH paramArthato j~nAtu.n shakyate . suNNa.n jAN tamattha.n yasyaiko.api pradesho nAsti tamartha.n padArtha.n shUnya.n
TIkA : — pratham to astitva vah utpAd, vyay aur dhrauvyakI aikyasvarUpavR^itti hai . vah (vR^itti arthAt vidyamAnatA) kAlake pradesh binA hI hotI hai yah kathan sa.nbhavit nahI.n hai, kyo.nki pradeshake abhAvame.n vR^ittimAnkA abhAv hotA hai . vah to shUnya hI hai, kyo.nki astitva nAmak vR^ittise arthAntarabhUt hai — anya hai .
aur (yadi yahA.N yah tarka kiyA jAy ki ‘mAtra samayaparyAyarUpavR^itti hI mAnanI chAhiye; vR^ittimAn kAlANu padArthakI kyA AvashyakatA hai ?’ to usakA samAdhAn kiyA jAtA hai : — ) mAtra vR^itti (samayarUp pariNati) hI kAl nahI.n ho sakatI, kyo.nki vR^itti vR^ittimAnke binA nahI.n ho sakatI . yadi yah kahA jAy ki vR^ittimAn ke binA bhI vR^itti ho sakatI hai to, (pUChate hai.n ki — vR^itti to utpAd – vyay – dhrauvyakI ekatAsvarUp honI chAhiye;) akelI vR^itti utpAd – vyay – dhrauvyakI ekatArUp kaise ho sakatI hai ? yadi yah kahA jAy ki — ‘anAdi – ananta, anantar ( – paraspar antar hue binA ekake bAd ek pravartamAn) anek a.nsho.nke kAraN utpAd hotA hai tathA ekAtmakatArUp dhrauvya rahatA hai, — isaprakAr mAtra (akelI) vR^itti bhI utpAd – vyay – dhrauvyakI ekatAsvarUp ho sakatI hai’ to aisA nahI.n hai . (kyo.nki us akelI vR^ittime.n to) jis a.nshame.n nAsh hai aur jis a.nshame.n utpAd hai ve do a.nsh ek sAth pravR^itta nahI.n hote, isaliye (utpAd aur vyayakA) aikya kahA.Nse ho sakatA hai ? tathA naShTa a.nshake sarvathA asta honese aur utpanna honevAlA a.nsh apane svarUpako prApta na honese (arthAt utpanna nahI.n huA hai
1ekAtmakatA hotI hai isaliye, pUrva – pUrvake a.nsho.nkA nAsh hotA hai aur uttar – uttarake a.nsho.nkA
1. ekAtmakatA = ekasvarUpatA (kAladravyake binA bhI anAdi kAlase ananta kAl tak samay ekake bAd
ek paraspar antarake binA hI pravartit hote hai.n, isaliye ekapravAharUp ban jAnese usame.n ekarUpatva AtA
hai — isaprakAr sha.nkAkArakA tarka hai .)