vartidhrauvyamev kutastyam . eva.n sati nashyati trailakShaNya.n, ullasati kShaNabha.ngaH, astamupaiti nitya.n dravya.n, udIyante kShaNakShayiNo bhAvAH . tatastattvaviplavabhayAtkashchidavashyamAshrayabhUto vR^ittervR^itti- mAnanusartavyaH . sa tu pradesh evApradeshasyAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAsiddheH . eva.n sapradeshatve hi kAlasya kut ekadravyanibandhana.n lokAkAshatulyAsa.nkhyeyapradeshatva.n nAbhyupagamyet . paryAy- samayAprasiddheH . pradeshamAtra.n hi dravyasamayamatikrAmataH paramANoH paryAyasamayaH prasiddhayati . lokAkAshatulyAsa.nkhyeyapradeshatve tu dravyasamayasya kutastyA tatsiddhiH . lokAkAshatulyA- sa.nkhyeyapradeshaikadravyatve.api tasyaika.n pradeshamatikrAmataH paramANostatsiddhiriti chennaiva.n; ekadeshavR^itteH jAnIhi he shiShya . kasmAchChUnyamiti chet . attha.ntarabhUda.n ekapradeshAbhAve satyarthAntarabhUta.n bhinna.n bhavati yataH kAraNAt . kasyAH sakAshAdbhinnam . atthIdo utpAdavyayadhrauvyAtmakasattAyA iti . tathAhi – kAl- padArthasya tAvatpUrvasUtroditaprakAreNotpAdavyayadhrauvyAtmakamastitva.n vidyate; tachchAstitva.n pradesha.n vinA na isaliye) nAsh aur utpAdakI ekatAme.n pravartamAn dhrauvya kahA.Nse ho sakatA hai ? aisA honepar trilakShaNatA (utpAdavyayadhrauvyatA) naShTa ho jAtI hai, kShaNabha.ng (bauddhasammat kShaNavinAsh) ullasit ho uThatA hai, nitya dravya asta ho jAtA hai aur kShaNavidhva.nsI bhAv utpanna hote hai.n . isaliye hai . vah to pradesh hI hai (arthAt vah vR^ittimAn sapradesh hI hotA hai ), kyo.nki apradeshake anvay tathA vyatirekakA anuvidhAyitva asiddha hai . (jo apradesh hotA hai vah anvay tathA vyatireko.nkA anusaraN nahI.n kar sakatA, arthAt usame.n dhrauvya tathA utpAd – vyay nahI.n ho sakate .)
(prashna : — ) isaprakAr kAl sapradesh hai to usake ekadravyake kAraNabhUt lokAkAsh tulya asa.nkhyapradesh kyo.n na mAnane chAhiye ?
(uttar : — ) aisA ho to paryAyasamay prasiddha nahI.n hotA, isaliye asa.nkhya pradesh mAnanA yogya nahI.n hai . paramANuke dvArA pradeshamAtra dravyasamayakA ulla.nghan karane par (arthAt – paramANuke dvArA ekapradeshamAtra kAlANuse nikaTake dUsare pradeshamAtra kAlANu tak ma.ndagatise gaman karane par) paryAyasamay prasiddha hotA hai . yadi dravyasamay lokAkAshatulya asa.nkhyapradeshI ho to paryAyasamayakI siddhi kahA.Nse hogI ?
‘yadi dravyasamay arthAt kAlapadArtha lokAkAsh jitane asa.nkhya pradeshavAlA ek dravya ho to bhI paramANuke dvArA usakA ek pradesh ulla.nghit honepar paryAyasamayakI siddhi ho’ aisA kahA jAy to yah ThIk nahI.n hai; kyo.nki (usame.n do doSh Ate hai.n ) : —
286pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1tattvaviplavake bhayase avashya hI vR^ittikA AshrayabhUt koI vR^ittimAn DhU.N.DhnA – svIkAr karanA yogya
1. tattvaviplav = vastusvarUpame.n a.ndhAdhundhI .