sarvavR^ittitvavirodhAt . sarvasyApi hi kAlapadArthasya yaH sUkShmo vR^ittya.nshaH sa samayo, na tu tadekadeshasya . tiryakprachayasyordhvaprachayatvaprasa.ngAchcha . tathA hi — prathamameken pradeshen vartate, tato.anyen, tato.apyanyatareNeti tiryakprachayo.apyUrdhvaprachayIbhUy pradeshamAtra.n dravyam- vasthApayati . tatastiryakprachayasyordhvaprachayatvamanichChatA prathamamev pradeshamAtra.n kAladravya.n vyavasthApayitavyam ..144..
athaiva.n j~neyatattvamuktvA j~nAnaj~neyavibhAgenAtmAna.n nishchinvannAtmano.atyantavibhaktatvAy vyavahArajIvatvahetumAlochayati — ghaTate . yashcha pradeshavAn sa kAlapadArtha iti . ath mata.n kAladravyAbhAve.apyutpAdavyayadhrauvyatva.n ghaTate . naivam . a~N.hgulidravyAbhAve vartamAnavakraparyAyotpAdo bhUtarjuparyAyasya vinAshastadubhayAdhArabhUta.n dhrauvya.n kasya bhaviShyati . na kasyApi . tathA kAladravyAbhAve vartamAnasamayarUpotpAdo bhUtasamayarUpo vinAshastadubhayAdhArabhUta.n dhrauvya.n ka sya bhaviShyati . na ka syApi . eva.n satyetadAyAti – anyasya bha~N.hgo.anya- syotpAdo.anyasya dhrauvyamiti sarva.n vastusvarUpa.n viplavate . tasmAdvastuviplavabhayAdutpAdavyayadhrauvyANA.n ko.apyek AdhArabhUto.astItyabhyupagantavyam . sa chaikapradesharUpaH kAlANupadArtha eveti . atrAtItA- nantakAle ye kechan siddhasukhabhAjana.n jAtAH, bhAvikAle cha ‘AtmopAdAnasiddha.n svayamatishayavad’ ityAdivisheShaNavishiShTasiddhasukhasya bhAjana.n bhaviShyanti te sarve.api kAlalabdhivashenaiv . tathApi tatra nijaparamAtmopAdeyaruchirUpa.n vItarAgachAritrAvinAbhUta.n yannishchayasamyaktva.n tasyaiv mukhyatva.n, na cha kAlasya, ten sa hey iti . tathA choktam — ‘‘ki.n palavieN bahuNA je siddhA NaravarA gaye kAle sijjhahahi je
(1) [dravyake ek deshakI pariNatiko sampUrNa dravyakI pariNati mAnanekA prasa.ng AtA hai . ] ek deshakI vR^ittiko sampUrNa dravyakI vR^itti mAnaneme.n virodh hai . sampUrNa kAl padArthakA jo sUkShma vR^ittya.nsh hai vah samay hai, parantu usake ek deshakA vR^ittya.nsh vah samay nahI.n .
tathA, (2) tiryakprachayako U rdhvaprachayapanekA prasa.ng AtA hai . vah isaprakAr hai ki : — pratham, kAladravya ek pradeshase varte, phi ra dUsare pradeshase varte aur phi ra anyapradeshase varte (aisA prasa.ng AtA hai ) isaprakAr tiryakprachay U rdhvaprachay banakar dravyako pradeshamAtra sthApit karatA hai . (arthAt tiryakprachay hI U rdhvaprachay hai, aisA mAnanekA prasa.ng AtA hai, isaliye dravyapradeshamAtra hI siddha hotA hai .) isaliye tiryakprachayako U rdhvaprachayapanA na mAnane (chAhane)vAleko pratham hI kAladravyako pradeshamAtra nishchit karanA chAhiye ..144..
(isaprakAr j~neyatattvapraj~nApaname.n dravyavisheShapraj~nApan samApta huA .)
ab, isaprakAr j~neyatattva kahakar, j~nAn aur j~neyake vibhAg dvArA AtmAko nishchit karate hue, AtmAko atyanta vibhakta (bhinna) karaneke liye vyavahArajIvatvake hetukA vichAr karate hai.n : –