yo hi nAm naiva.n pratiniyatachetanAchetanatvasvabhAven jIvapudgalayoH svaparavibhAga.n pashyati sa evAhamida.n mamedamityAtmAtmIyatven paradravyamadhyavasyati mohAnnAnyaH . ato jIvasya paradravya- pravR^ittinimitta.n svaparaparichChedAbhAvamAtramev, sAmarthyAtsvadravyapravR^ittinimitta.n tadabhAvaH ..183..
athAtmanaH ki.n karmeti nirUpayati —
athaitadev bhedavij~nAna.n prakArAntareN draDhayati – jo Navi jANadi eva.n yaH kartA naiv jAnAtyeva.n pUrvoktaprakAreN . kam . para.n ShaDjIvanikAyAdiparadravya.n, appANa.n nirdoShiparamAtmadravyarUpa.n nijAtmAnam . ki.n kR^itvA . sahAvamAsejja shuddhopayogalakShaNanijashuddhasvabhAvamAshritya . kIradi ajjhavasANa.n sa puruShaH karotyadhyavasAna.n pariNAmam . ken rUpeN . aha.n mameda.n ti aha.n mamedamiti . mamakArAha.nkArAdirahit- paramAtmabhAvanAchyuto bhUtvA paradravya.n rAgAdikamahamiti dehAdika.n mametirUpeN . kasmAt . mohAdo mohAdhInatvAditi . tataH sthitametatsvaparabhedavij~nAnabalen svasa.nvedanaj~nAnI jIvaH svadravye rati.n paradravye hai’ [iti ] isaprakAr [adhyavasAna.n ] adhyavasAn [kurute ] karatA hai ..183..
TIkA : — jo AtmA isaprakAr jIv aur pudgalake (apane – apane) nishchit chetanatva aur achetanatvarUp svabhAvake dvArA sva – parake vibhAgako nahI.n dekhatA, vahI AtmA ‘yah mai.n hU.N, yah merA hai’ isaprakAr mohase paradravyame.n apanepanakA adhyavasAn karatA hai, dUsarA nahI.n . isase (yah nishchit huA ki) jIvako paradravyame.n pravR^ittikA nimitta svaparake j~nAnakA abhAvamAtra hI hai aur (kahe vinA bhI) sAmarthyase (yah nishchit huA ki) svadravyame.n pravR^ittikA nimitta 1usakA abhAv hai .
bhAvArtha : — jise sva – parakA bhedavij~nAn nahI.n hai vahI paradravyame.n aha.nkAr – mamakAr karatA hai, bhedavij~nAnI nahI.n . isaliye paradravyame.n pravR^ittikA kAraN bhedavij~nAnakA abhAv hI hai, aur svadravyame.n pravR^ittikA kAraN bhedavij~nAn hI hai ..183..
ab yah nirUpaN karate hai.n ki AtmAkA karma kyA hai : —
paN te nathI kartA sakal pudgaladaravamay bhAvano. 184.
1. usakA abhAv = sva -parake j~nAnake abhAvakA abhAv; sva – parake j~nAnakA sadbhAv .