asti khalvAtmanaH shubhAshubhapariNAmakAle svayamev samupAttavaichitryakarmapudgalapariNAmaH, navaghanAmbuno bhUmisa.nyogapariNAmakAle samupAttavaichitryAnyapudgalapariNAmavat . tathA hi — yathA yadA navaghanAmbu bhUmisa.nyogen pariNamati tadAnye pudgalAH svayamev samupAttavaichitryaiH nandaikalakShaNaparamasukhAmR^itavyaktirUpakAryasamayasArasAdhakanishchayaratnatrayAtmakakArNasmayasAravilakShaNasya mithyAtvarAgAdivibhAvarUpasya svakIyapariNAmasya . punarapi ki.nvishiShTasya . davvajAdassa svakIyAtma- dravyopAdAnakAraNajAtasya . AdIyade kadAI kammadhUlIhi.n AdIyate badhyate . kAbhiH . karmadhUlIbhiH kartR^i- bhUtAbhiH kadAchitpUrvoktavibhAvapariNAmakAle . na kevalamAdIyate, vimuchchade visheSheN muchyate tyajyate tAbhiH karmadhUlIbhiH kadAchitpUrvoktakAraNasamayasArapariNatikAle . etAvatA kimukta.n bhavati . ashuddha- pariNAmen badhyate shuddhapariNAmen muchyat iti ..186.. ath yathA dravyakarmANi nishchayen svayamevotpadyante tathA j~nAnAvaraNAdivichitrabhedarUpeNApi svayamev pariNamantIti kathayati ---pariNamadi jadA appA pariNamati yadAtmA . samastashubhAshubhaparadravyaviShaye paramopekShAlakShaNa.n shuddhopayogapariNAma.n muktvA yadAyamAtmA pariNamati . kva . suhamhi asuhamhi shubhe.ashubhe vA pariNAme . katha.nbhUtaH san . rAgadosajudo shuddha pariNAmako nimittamAtra karake) Cho.DtI hai ..186..
ab pudgal karmo.nkI vichitratA (j~nAnAvaraN, darshanAvaraNAdirUp anekaprakAratA) ko kaun karatA hai ? isakA nirUpaN karate hai.n : —
anvayArtha : — [yadA ] jab [AtmA ] AtmA [rAgadveShayutaH ] rAgadveShayukta hotA huA [shubhe ashubhe ] shubh aur ashubhame.n [pariNamit ] pariNamit hotA hai, tab [karmarajaH ] karmaraj [j~nAnAvaraNAdibhAvaiH ] j~nAnAvaraNAdirUpase [ta.n ] usame.n [pravishati ] pravesh karatI hai ..187..
TIkA : — jaise naye meghajalake bhUmisa.nyogarUp pariNAmake samay anya pudgalapariNAm svayamev vaichitryako prApta hote hai.n, usIprakAr AtmAke shubhAshubh pariNAmake samay