atra kShamAglAnatvaheturUpavAsaH, bAlavR^iddhatvAdhiShThAna.n sharIramupadhiH, tato bAlavR^iddha- shrAntaglAnA ev tvAkR^iShyante . ath deshakAlaj~nasyApi bAlavR^iddhashrAntaglAnatvAnurodhenAhAr- vihArayoH pravartamAnasya mR^idvAcharaNapravR^ittatvAdalpo lepo bhavatyev, tadvaramutsargaH . deshakAlaj~nasyApi bAlavR^iddhashrAntaglAnatvAnurodhenAhAravihArayoH pravartamAnasya mR^idvAcharaNapravR^ittatvAdalpa ev lepo bhavati, tadvaramapavAdaH . deshakAlaj~nasyApi bAlavR^iddhashrAntaglAnatvAnurodhenAhAravihArayoralpalep- niShedhaya.nshchAritrarakShaNAy vyatirekadvAreN tamevArtha.n draDhayati – vaTTadi vartate pravartate . sa kaH kartA . samaNo shatrumitrAdisamachittaH shramaNaH . yadi kim . jadi appalevI so yadi chedalpalepI stokasAvadyo bhavati . kayorviShayayorvartate . AhAre va vihAre tapodhanayogyAhAravihArayoH . ki.n kR^itvA pUrva.n . jANittA j~nAtvA . kAn . te tAn karmatApannAn; desa.n kAla.n sama.n khama.n uvadhi.n desha.n, kAla.n, mArgAdishrama.n, kShamA.n kShamatAmupavAsAdiviShaye shakti.n , upadhi.n bAlavR^iddhashrAntaglAnasa.nbandhina.n sharIramAtropadhi.n parigrahamiti pa~ncha deshAdIn tapodhanAcharaNasahakAribhUtAniti . tathAhi — pUrvakathitakrameN tAvaddurdharAnuShThAnarUpotsarge vartate; tatra cha prAsukAhArAdigrahaNanimittamalpalepa.n draShTavA yadi na pravartate tadA ArtadhyAnasa.nkleshen sharIratyAga.n
anvayArtha : — [yadi ] yadi [shramaNaH ] shramaN [AhAre vA vihAre ] AhAr athavA vihArame.n [desha.n ] desh, [kAla.n ] kAl, [shrama.n ] shram, [kShamA.n ] 1kShamatA tathA [upadhi.n ] upadhi, [tAn j~nAtvA ] inako jAnakar [vartate ] pravarte [saH alpalepI ] to vah alpalepI hotA hai ..231..
TIkA : — kShamatA tathA glAnatAkA hetu upavAs hai aur bAl tathA vR^iddhatvakA adhiShThAn upadhi – sharIr hai, isaliye yahA.N (TIkAme.n) bAl – vR^iddha – shrA.nt – glAn hI liye gaye hai.n . (arthAt mUl gAthAme.n jo kShamA, upadhi ityAdi shabda hai.n unakA Ashay khI.nchakar TIkAme.n ‘bAl, vR^iddha, shrA.nt, glAn’ shabda hI prayukta kiye gaye hai.n) .
2deshakAlaj~nako bhI, yadi vah bAl – vR^iddha – shrA.nt – glAnatvake anurodhase (arthAt bAlatva, vR^iddhatva, shrA.ntatva athavA glAnatvakA anusaraN karake) AhAr – vihArame.n pravR^itti kare to mR^idu AcharaName.n pravR^itta honese alpa lep hotA hI hai, (-lepakA sarvathA abhAv nahI.n hotA), isaliye utsarga achChA hai .
deshakAlaj~nako bhI, yadi vah bAl – vR^iddha – shrA.nt – glAnatvake anurodhase AhAr – vihArame.n pravR^itti kare to mR^idu AcharaName.n pravR^itta honese alpa hI lep hotA hai . (-visheSh lep nahI.n hotA), isaliye apavAd achChA hai .
1. kShamatA = shakti; sahanashakti; dhIraj. 2. deshakAlaj~na = desh – kAlako jAnanevAlA .